Sociološki pregled

Verbalno maltretiranje dece u realnom i virtuelnom svetu: pokazatelji iz Srbije

Milica Bošković — 2025-10-15

Deca kao posebno ranjiva društvena grupa, usled svojih razvojnih karakteristika – pre svega uzrasta, intelektualnih sposobnosti, psiholoških i emocionalnih osobina – lako postaju žrtve različitih oblika obmane ili zlostavljanja. Cilj istraživanja predstavljenog u ovom radu bio je da se ispita u kojoj meri su deca u Republici Srbiji bila izložena verbalnom zlostavljanju u realnom i/ili virtuelnom okruženju, koje su posledice po njihovo zdravlje iskusile žrtve, kao i da li su zlostavljanje prijavljivale, i ako jesu – kome. Kao osnovni indikatori analizirani su pol i uzrast žrtava. Primarni cilj bio je da se utvrdi rasprostranjenost verbalnog nasilja nad decom, kao i da li je ono učestalije u realnom ili virtuelnom prostoru. Istraživanjem je obuhvaćeno ukupno 980 učenika osnovnih i srednjih škola – 511 (52,2%) devojčica i 469 (47,8%) dečaka – koji su učestvovali putem anonimnog upitnika. Istraživanje je sprovedeno u pet gradova Republike Srbije: u Beogradu (glavnom gradu) i još četiri grada iz različitih geografskih regiona. Period sprovođenja istraživanja obuhvata februar, mart i april 2023. godine. Odgovori su analizirani u odnosu na pol i uzrast ispitanika, a rezultati su interpretirani na osnovu tih demografskih karakteristika. Dobijeni podaci ukazuju na to da je 64,6% ispitanika bilo izloženo verbalnom zlostavljanju i u stvarnom i u digitalnom svetu. Podaci su pokazali da je više od 40% devojčica i više od 20% dečaka iskusilo neki oblik verbalne agresije.

Seksting u Srbiji – rasprostranjenost i povezanost sa stavovima o seksualnosti i seksualnim rizičnim ponašanjem

Dragana Z Stanojević — 2025-10-15

Ovo istraživanje imalo je za cilj da ispita učestalost sekstinga među studentima, kao i povezanost sa stavovima o seksualnosti i rizičnim seksualnim ponašanjem. Uzorak je činilo 227 studenata, 18–28 godina, 45,4% činili su muškarci. Rezultati pokazuju da je 80,2% ispitanih učestvovalo u nekoj formi sekstinga. Najzastupljenije je primanje tuđeg ličnog seksualnog sadržaja, a potom slanje sopstvenog. Seksualna permisivnost je zanačajan prediktor slanja i primanja seksualnih sadržaja, a seks kao osećaj zajedništva i instrument za ostvarenje ciljeva kao prediktori prosleđivanja tuđeg sadržaja i viktimizacije. Rizično seksualno ponašanje može se predvideti samo seksualnom permisivnošću. Stavovi prema seksualnosti značajni su prediktori sekstinga i rizičnog seksualnog ponašanja, ali male prediktivne vrednosti.

Avatari za interaktivno obrazovanje pokretani veštačkom inteligencijom za pametno obrazovanje

Danimir Mandić — 2025-10-17

Rad istražuje upotrebu interaktivnih obrazovnih avatara pokretanih veštačkom inteligencijom u okviru inicijativa pametnog obrazovanja u Srbiji. Analiziraju se stavovi 173 nastavnika sa svih nivoa obrazovanja, na osnovu neformalne obuke. Rezultati pokazuju snažne pozitivne korelacije između stečenih iskustava i prihvatanja avatara, naročito onih koji omogućavaju dvosmernu komunikaciju i prilagodljiv sadržaj. Studija ističe napredne inženjerske karakteristike kao što su mašinsko učenje, obrada prirodnog jezika i analiza emocija. Takođe se razmatraju mogućnost prilagođavanja u realnom vremenu, zaštita podataka i etička pitanja. Poseban naglasak stavlja se na ulogu institucija kao što je CRAIE, sa fokusom na profesionalni razvoj i interdisciplinarnu saradnju radi efikasne integracije avatara u oblasti obrazovanja.

Vrednosne orijentacije adolescenata i petofaktorski model ličnosti

Ivana D. Radovanovic — 2025-10-17

Predmet istraživanja ovog rada definiše se kao utvrđivanje da li i u kom stepenu osobine petofaktorskog modela ličnosti utiču na prihvatanje ili odbacivanje vrednosnih orijentacija – hedonizma, utilitarizma, aktivizma i altruizma. Uzorak adolescenata činila su 832 učenika srednjih škola u Beogradu, uzrasta između 15 i 19 godina. Podaci o ličnosti prikupljeni su testom NEO FFI, standardizovanim za upotrebu u Srbiji. Vrednosne orijentacije ispitivane su modifikovanom verzijom osnovnog modela Upitnika iz ranijih istraživanja. Podaci su prikupljeni tokom 2018. godine. Odnosi osobina ličnosti i vrednosnih orijentacija analizirani su kanoničkom korelacionom analizom. U subuzorku dečaka dobijena su četiri para značajnih kanoničkih faktora. Prvi par imao je kanoničku korelaciju .372, a ostala tri znatno niže. U tom, najvažnijem, prvom paru faktora niska saradljivost i niska savesnost, značajno su uticale na prihvatanje hedonizma i odbacivanje utilitarizma i altruizma. U subuzorku devojaka prvi par faktora ima korelaciju .426. U tom odnosu postoji značajan uticaj visokog neurotizma i visoke saradljivosti na snažno odbacivanje hedonizma i značajno prihvatanje utilitarističke vrednosne orijentacije.

Aktuelni izazovi teorijske edukacije iz perspektive budućih pravnika

Valerija Dabetić — 2025-10-17

Autorka se u radu bavi evaluacijom obrazovne pripreme budućih pravnika i mogućnostima za unapređenje iz studentske perspektive. Akciono kvantitativno istraživanje sprovedeno je na uzorku od 277 studenata Pravnog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Pokazalo se da specifičan društveno-akademski kontekst generiše dodatan stres i utiče na intrinzičnu motivaciju, zbog čega studenti prava često prokrastiniraju i osećaju se anksiozno tokom učenja. Prisustvo raznih stresora koji se manifestuju na kognitivnom, emocionalnom i somatskom nivou, neretko dovode do ispitnog neuspeha i/ili odustajanja od daljeg studiranja. Zaključuje se da „humani“ pristup obrazovanju može da unapredi opšte blagostanje mladih pravnika. Ovo institucionalno usmerenje na razvoj studenata kao ličnosti treba da prati snažnija psihološka i pedagoška podrška.

Socijalna uloga ljubavi u učenjima Eriha Froma i Pitirima Sorokina

Zoran D. Nedeljković — 2025-10-15

Oslanjajući se na relevantnu literaturu, autori rada razmatraju tumačenja pojma ljubavi u teorijama Eriha Froma i Pitirima Sorokina. Primenom uporedne istorijske metode i hermeneutičkog pristupa analiziraju sličnosti i razlike u razumevanju ovog pojma u njihovim delima. Oba mislioca dele kritički odnos prema savremenom društvu: From prema duboko otuđenom, a Sorokin prema nesolidarnom potrošačkom kapitalističkom sistemu. From, socijalni psiholog i predstavnik kritičke teorije društva, ljubav shvata kao sposobnost koja se mora razvijati u kontekstu međuljudskih odnosa. S druge strane, Sorokin, sociolog kulture, odbacujući stavove Marksovih i Frojdovih sledbenika, razvija ideju ljubavi kao transcendentne snage koja ima potencijal za moralnu i društvenu obnovu čovečanstva, u skladu sa njegovom cikličnom teorijom društvenog razvoja.

Vijetnamski rat: međunarodni, krivičnopravni i sociološki aspekt

Jelena Lopicic Jancic — 2025-10-15

Autorke rada analiziraju vijetnamski rat sa međunarodnopravnog, krivičnopravnog i sociološkog aspekta, kao i njegov uticaj na društvo uopšte. Istorijski posmatrano, većina ratova bila je praćena kršenjima međunarodnog i krivičnog prava, posebno u pogledu postupanja prema civilnom stanovništvu, ratnim zarobljenicima, ranjenicima i bolesnicima. Vijetnamski rat predstavlja jedan od najdrastičnijih primera sistematskog nasilja i ratnih zločina u modernoj eri, pri čemu su brojni zločini ostali bez odgovarajuće sudske reakcije, a tema je ostala marginalizovana u pravnoj nauci. Cilj je da se kritički analizira pravni okvir primenljiv na Vijetnamski rat, kao i praksu (ne)sankcionisanja ratnih zločina u tom ratu.

Fenomenologija nasilja u digitalnom prostoru i politički odgovor

Marina Matić Bošković — 2025-10-17

Digitalno nasilje je sve učestaliji vid zloupotrebe, olakšan putem društvenih mreža, platformi za poruke i onlajn foruma. Autorke ovog rada istražuju uzroke i fenomenologiju digitalnog nasilja, ističući psihološke, društvene i strukturne pokretače, kao i njegove različite manifestacije, od sajber uhođenja i zlostavljanja zasnovanog na slikama do manipulacije podacima i rodno zasnovanog uznemiravanja na internetu. Poseban naglasak stavljen je na njegov nesrazmerni uticaj na žene i devojčice, kao i na povećanje strukturnih nejednakosti u digitalnim prostorima. U ovom radu digitalno nasilje smešta se u globalni, evropski i srpski kontekst, a autorke se bave zakonskim okvirima i političkim odgovorima, zakonodavstvom EU i nacionalnim inicijativama kao što je platforma „Čuvam te“ u Srbiji. Autorke pozivaju na sveobuhvatne pristupe usredsređene na žrtve, koji objedinjuju zakonsku reformu, digitalnu pismenost, odgovornost institucija i međusektorsku saradnju.

Fenomen proekološkog kriminaliteta: krivičnopravni i kriminološki aspekti

Aleksandar B Matković — 2025-10-17

U radu se istražuje fenomen proekološkog kriminaliteta sagledan iz dvostruke, krivičnopravne i kriminološke perspektive. U prvom delu obrađeni su pojam i osnovne karakteristike proekološkog kriminaliteta. U drugom delu razmotreni su različiti krivičnopravni instituti koje smo doveli u vezu sa proekološkim krivičnim delima. U trećem delu pažnja je poklonjena raznorodnim etiološkim i fenomenološkim aspektima proekološkog kriminaliteta, uključujući i veći broj kriminoloških i socioloških teorija koje smo pokušali da upotrebimo zarad objašnjenja predmetnog kriminaliteta. Između ostalog, naročito je ukazano na vrste objekata radnje izvršenja proekoloških krivičnih dela, na način propisivanja takvih krivičnih dela, na razgraničenje tipova proekoloških prestupa prema stepenu njihove društvene opasnosti, na prirodu ciljeva, tehnika i strategija proekoloških zločina, na vigilantne aspekte radikalnog eko-aktivizma, na pojedine savremene/sajber oblike proekološkog kriminaliteta, kao i na potrebu proširenja predmeta zelene kriminologije na polje proekoloških zločina.

Sociološki i etički aspekti informisanog pristanka onkološkog pacijenta u pravu Republike Srbije

Jelena R. Vukadinović Marković — 2025-10-17

Informisani pristanak predstavlja odraz lične autonomije i samoodređenja pacijenta u odnosu na predloženu medicinsku meru, gde poseban izazov u kontekstu informisanog pristanka predstavlja oblast onkologije. Cilj rada je interdisciplinarna pravna, sociološka i etička analiza informisanog pristanka onkološkog pacijenta. U radu se analiziraju uslovi punovažnosti informisanog pristanka sa pravnog aspekta, veština komunikacija između lekara i pacijenta, kao i etičke dileme koje se odnose na autonomiju pacijenta u okviru sistema beneficijencije. Zaključeno je da informisani pristanak onkološkog pacijenta može biti smatran suštinski valjanim samo ukoliko su, pored pravnih, ispunjeni i etički i komunikacioni standardi, pri čemu je neophodno prilagoditi informacije individualnim potrebama pacijenta.

(Još jednom) O konceptu bezbednosti i skica modifikovane teorije sekuritizacije

Dejan Petrović — 2025-10-17

Glavni predmet istraživanja ovog rada jeste pojam bezbednosti. No, konceptualna analiza je obavljena na specifičan način, to jest kroz izlaganje grubog nacrta modifikacije popularne teorije sekuritizacije. Bezbednost se posmatra kao vrednost čije je postojanje povezano sa očuvanjem etabliranog vrednosnog sistema određenog društva, što se koristi kao osnova za dalje promišljanje prirode odnosa bezbednosti i ideologije. Stanovište da bezbednost kao vrednost može biti bez poteškoća uključena u postojeće ideološke sisteme, omogućava da ona bude predmet Altiserovih državnih ideoloških aparata. Korišćenjem teorija države i ideologije francuskog filozofa prevazilaze se glavni nedostaci teorije sekuritizacije, odnosno slaba vidljivost strukturalnih faktora koji omogućavaju realizaciju pomenutog procesa.

Kvantofrenija – naučnik u brojkama i brojke u nauci

Aleksandar Mićanović — 2025-10-17

Zbornik se bavi temom kvantofrenije, rastuće i konačno preovlađujuće prakse kvantifikacije društvenih nauka kroz prebrojavanje radova, na osnovu čega se mjeri njihov uticaj preko naučnih indeksa što dalje stvara potrebu da se objavljuje što više radova na odgovarajućim mjestima, dok sadržinski kvalitet radova pada u drugi plan – kvantitet naučnih radova se nameće kao kvalitet.