Specijalna edukacija i rehabilitacija

Digital Divide and Operational Digital Literacy in Deaf and Hard-of-Hearing Students

2025-03-12T10:59:52+01:00

Uvod: Digitalna barijera je pojam koji je objašnjen kao nedostatak pristupa i ovladavanja novim tehnologijama, koji je uzrokovan brojnim razlozima: ekonomskim, društvenim ili ličnim. Prevazilaženje digitalne barijere je ključno društveno pitanje koje podrazumeva fokusirano istraživanje digitalne pismenosti u najugroženijim grupama. Cilj: Ova studija ima za cilj procenu operativne digitalne pismenosti kod gluvih i nagluvih (DHH) studenata univerziteta i otkrivanje potencijalnih osnova za digitalnu barijeru kod oštećenja sluha. Metode: Odabir pojedinaca za studiju uključio je ciljane učesnike. Kvalitativni podaci o iskustvu učenja u digitalnim medijima prikupljeni su kroz verbalne protokolarne sesije, beleške u dnevniku i polustrukturirane intervjue sa DHH univerzitetskim studentima. Utemeljena teorija (otvoreno i aksijalno kodiranje) korišćena je za analizu podataka prikupljenih tokom intervjua i sesija verbalnih protokola. Podaci prikupljeni iz zapisa u dnevnicima analizirani su pomoću Voiant Toolsa. Rezultati: Glavni nalazi podeljeni su u sledeće kategorije: korišćenje interneta i mobilnih aplikacija, digitalna barijera, korišćenje uređivača teksta, programa za tabelarne proračune, za kreiranje i uređivanje dokumenata i pretraživanje interneta. Fenomen digitalne podele kod DHH studenata opisan je kroz model povremene paradigme. Zaključak: Studija pojašnjava poteškoće sa kojima su se DHH učesnici suočavali u svakoj fazi izvršavanja eksperimentalnog zadatka u digitalnom okruženju i pruža argumente za dokazivanje da osnove za digitalnu podelu sa oštećenjem sluha proizilaze iz nedostatka veština čitanja, pisanja i pismene komunikacije, a ne tehničkih veština. Studija je takođe otkrila strategije „preživljavanja” koje su učenici koristili da bi prevazišli teškoće sa lošim veštinom čitanja i percepcijom audio-informacija.

Psychometric Validation of the Passive and Active Use Measure (PAUM) for Facebook and Instagram among a Portuguese Sample

2025-03-18T11:07:04+01:00

Uvod: Pojava društvenih medija temeljno je transformisala način na koji ljudi komuniciraju, premošćujući jaz između pasivne digitalne potrošnje i aktivnog angažovanja. Cilj: Ova studija ima za cilj da validira Meru pasivne i aktivne upotrebe (PAUM) za Facebook i Instagram na uzorku portugalskih ispitanika, istražujući različite načine interakcije koji obuhvataju: aktivno društveno, aktivno nedruštveno, aktivno i pasivno. Metode: Sprovedene su dve deskriptivne, presečne i kvantitativne studije, uključujući ukupno 606 učesnika (N=198 za studiju 1, N=408 za studiju 2), u dobu od 17 do 67 godina. Rezultati: Analizirana je faktorska struktura oba instrumenta, kao i njihova konvergentna i diskriminativna validnost i pouzdanost. Obe skale – PAUM-Facebook (studija 1) i PAUMInstagram (studija 2) – pokazale su robustne faktorske strukture, istaknute pouzdanim pokazateljima validnosti i pouzdanosti. Sastavljene od deset, odnosno sedam stavki, ove skale organizovane su u dve dimenzije: aktivno i pasivno. Zaključak: Ova studija potvrđuje da instrumenti PAUM poseduju snažne psihometrijske karakteristike, čineći ih vrednim alatima za procenu obrazaca korišćenja Facebooka i Instagrama u portugalskoj populaciji, sa širom primenom u budućim istraživanjima u oblasti psihologije.

Upotreba formalnih i neformalnih procedura procene u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji – percepcija stručnjaka i studenata

2025-03-12T10:59:53+01:00

Uvod: Procena u specijalnoj edukaciji i rehabilitaciji predstavlja veoma važan i kontinuiran proces, koji podrazumeva prikupljanje informacija kako bismo doneli odluku vezanu za dalje postupke u radu. U ovom procesu, u zavisnosti od potreba, koriste se formalne i neformalne procedure procene. Cilj: Cilj istraživanja je utvrditi da li postoji razlika u odabiru procedura između stručnjaka i studenata. Metode: Uzorak je činio 181 ispitanik – 87 stručnjaka, 31 logoped i 56 defektologa. Od ukupno ispitana 94 studenta, 61 pohađa studijski program logopedije, a 33 višestruke ometenosti. Ispitanici su, u ukupnom uzorku, prosečne starosti 25.54 godina. Prikupljanje podataka izvršeno je korišćenjem dve onlajn ankete, od kojih je jedna namenjena stručnjacima, a druga studentima. Ankete se sastoje iz 19 pitanja, podeljenih u pet oblasti: opšti podaci o osobi koja ispunjava anketu, opšti podaci o razlogu i korisnosti procene, organizovanje procene, odabir instrumenata za procenu i primena procene u praksi. Rezultati: Najveći broj stručnjaka, ali i studenata, opredeljuje se za korišćenje neformalnih procedura procene. Logopedi, ipak, radije biraju formalne procedure, dok se defektolozi češće oslanjaju na neformalne procedure. Studenti studijskog programa logopedije u najvećem broju imaju preferencije da u budućem radu koriste formalne procedure procene, što je suprotno od preferencija studenata sa studijskog programa višestruke ometenosti. Zaključak: Na osnovu rezultata dobijenih ovim istraživanjem u obe ciljne grupe zaključeno je da je najzastupljeniji odabir neformalnih procedura procene, čime se uviđa prepoznavanje značaja ovakvog tipa procenjivanja, ali i da stručno usmerenje ima veliku ulogu prilikom odabira procedura.

Razumevanje jezika i verbalno pamćenje kod starijih osoba

2025-03-12T10:59:53+01:00

Uvod: Smatra se da kod normalnog procesa starenja može doći do slabljenja određenih jezičkih i kognitivnih funkcija. Cilj: Cilj ovog rada je utvrđivanje sposobnosti razumevanja jezika i verbalnog pamćenja kod starijih ljudi. Metod: Uzorak se sastoji od 50 ispitanika, podeljenih u tri grupe. Prve dve grupe činili su stariji ispitanici, od kojih prvu grupu 19 ispitanika od 66 do 75 godina, a drugu 15 ispitanika koji su imali od 76 do 85 godina. Kontrolnu grupu činilo je 16 ispitanika od 30 do 60 godina. Razumevanje jezika procenjeno je Token testom (TT), a verbalno pamćenje Rejovim testom verbalnog pamćenja (RAVLT). Rezultati: Stariji ispitanici koji su imali od 76 do 85 godina bili su značajno lošiji na TT u odnosu na ispitanike od 66 do 75 godina (U = 79.50), kao i u odnosu na kontrolnu grupu (U = 50.50). Obe grupe starijih ispitanika bile su statistički značajno lošije na svih pet ponavljanja liste reči RAVLT u poređenju sa ispitanicima kontrolne grupe. Takođe, mlađa grupa starijih ispitanika (od 66 do 75 godina) postigla je bolje rezultate na prva četiri ponavljanja liste reči u poređenju sa starijom grupom (od 76 do 85 godina). Nije utvrđena statistički značajna povezanost između postignuća na TT i RAVLT-u ni u jednoj grupi starijih ispitanika. Zaključak: Starije osobe imaju slabija postignuća na testu razumevanja jezika i verbalnom pamćenju u poređenju sa ispitanicima mlađeg životnog doba. Sa povećanjem godina života uočava se pad performansi na zadacima razumevanja jezika i verbalnog pamćenja.

Prepoznavanje emocionalnog izraza lica kod srednjoškolaca različitih intelektualnih sposobnosti

2025-03-14T14:31:40+01:00

Uvod: O sposobnosti prepoznavanja emocija, i pored sve većeg interesovanja za socijalnu kogniciju, još uvek nema dovoljno konzistentne evidencije, čemu doprinosi kompleksnost povezanih konstrukata, kao i metodološka neujednačenost pristupa. Cilj: Da se u grupi mladih proveri diskriminativnost robustne tehnike kojom se prepoznavanje emocija testira samo jednim zadatkom, ispita povezanost ove sposobnosti i osnovnih pokazatelja inteligencije, te istraže potencijalne polne razlike u prepoznavanju emocija. Metode: U grupi od 199 srednjoškolaca, 95 iz sistema regularnog obrazovanja (mladi tipičnog razvoja), a 104 iz specijalne škole za obrazovanje mladih sa intelektualnom ometenošću – 44 sa graničnim intelektualnim sposobnostima i 60 sa lakom intelektualnom ometenošću – primenjen je zadatak prepoznavanja osam različitih emocija (šest bazičnih i dve kontrolne) prikazanih na fotografijama iste osobe, statičnog i naglašenog izraza lica. Rezultati: Pouzdanost tehnike je α = .68. Mladi tipičnog razvoja postižu bolje skorove na zadatku prepoznavanja emocija (AS = 5.35, SD = 1.98) u poređenju sa mladima iz specijalne škole (AS = 3.67, SD = 1.81), t (197) = 6.24, p < .001, d = 0.89, što se ispoljava i kada se porede sve tri grupe ispitanika (F(2, 196) = 23.06, p < .001, η2 = .19). Značajna korelacija skora na zadatku prepoznavanja emocija sa IQm (r = .32, p = .01) i IQt (r = .39, p = .002) utvrđena je samo u grupi adolescenata lake intelektualne ometenosti. Ne registruju se razlike u prepoznavanju emocija vezanih za pol primenom zadatka prepoznavanja emocija, sem u slučaju prepoznavanja tuge u grupama mladih tipičnog razvoja i graničnih intelektualnih sposobnosti. Zaključak: Primenjeni postupak je diskriminativan u ispitivanju sposobnosti rekognicije bazičnih facijalnih emocija. Dobijene razlike su, mada u maloj meri, povezane sa IQ na nivou grupa formiranih prema opštoj sposobnosti.

Stavovi građana Srbije o medijskoj vidljivosti socijalnih usluga namenjenih osobama sa smetnjama u razvoju

2025-03-12T10:59:53+01:00

Uvod: Rad se bavi pitanjem javne percepcije o osobama sa smetnjama u razvoju i vezom medijske vidljivosti usluga socijalne zaštite sa pitanjima socijalne pravde, socijalne zaštite, kao mehanizma uspostavljanja socijalne pravde i kvaliteta života. Cilj: Cilj istraživanja, čiji je deo prikazan u radu, bio je da se otkrije odnos između medijske transparentnosti usluga socijalne zaštite i kvaliteta života korisnika usluga. Metod: Sprovedeno istraživanje ima dve komponente. U prvoj je ispitivana medijska slika o uslugama socijalne zaštite u Srbiji analizom medijskih sadržaja, dok su se u drugoj, pomoću anketiranja, ispitivali stavovi građana o medijskoj vidljivosti usluga socijalne zaštite namenjenih osobama sa smetnjama u razvoju. U istraživanju je učestvovalo ukupno 500 učesnika, uključujući 257 korisnika usluga i 243 pripadnika opšte populacije odabranih slučajnim uzorkovanjem. Rezultati: Prikaz rezultata sa diskusijom usmeren je, s jedne strane, na podatke o medijskoj vidljivosti socijalnih usluga u Srbiji za period februar-jul 2018. godine i ti rezultati pokazuju da postoji potreba za uravnoteženijim i sveobuhvatnijim medijskim pokrivanjem ove teme. S druge strane, dat je prikaz podataka dobijenih anketiranjem sa fokusom na upoznatost ispitanika sa socijalnim uslugama koje se nude u Srbiji i stavovima učesnika istraživanja o zastupljenosti ove teme u medijima i značaju te zastupljenosti. Zaključak: Rezultati navode na zaključak da što su usluge socijalne zaštite vidljivije, to je njihova primena efikasnija, odnosno da medijska vidljivost socijalnih usluga za osobe ometene u razvoju doprinosi podizanju nivoa kvaliteta života osoba sa invaliditetom. Nalazi naglašavaju značaj medijske vidljivosti u unapređenju prava i blagostanja osoba ometenih u razvoju u Srbiji.

Specifičnosti bimodalno bilingvalne komunikacije

2025-03-12T10:59:54+01:00

Uvod: Bimodalni bilingvizam predstavlja poseban jezički fenomen koji se odnosi na vladanje i znakovnim i govornim jezikom. Za razliku od unimodalnog bilingvizma, bimodalni bilingvali imaju mogućnost istovremene upotrebe dva jezika. Pored gluvih osoba, populaciju bimodalnih bilingvala pretežno čine čujuća deca gluvih roditelja, kao i korisnici kohlearnog implanta. Cilj: Cilj rada je da se na osnovu analize savremene literature omogući sagledavanje specifičnosti bimodalnog bilingvizma, kao i da se pruži uvid u jezički razvoj bimodalnih bilingvala i pogodnosti ovog načina komunikacije. Metode: Za pretragu literature korišćene su relevantne elektronske baze podataka dostupne na internetu. Rezultati: Bimodalni bilingvizam predstavlja jedan od ključnih aspekata identiteta pojedinca. Simultano, rano usvajanje dva jezika koji pripadaju različitim modalitetima ima pozitivan uticaj na svaki od pojedinačnih jezika. Praktični značaj bimodalnog bilingvizma je veliki i za gluve i za osobe koje čuju jer im omogućava zajednički jezički kod i efikasnost međusobne komunikacije. Zaključak: Proučavanje bimodalnog bilingvizma doprinosi afirmaciji i razumevanju gluvih osoba, kao i čujućih osoba koje potiču iz porodica gluvih. Pozitivan uticaj bimodalnosti na jezički razvoj gluvih ukazuje na potrebu za podsticanjem istraživanja u ovoj oblasti