Život ćelije: Da li je važno kako ćelije umiru?

Sažetak

Ćelijska smrt je prisutna tokom embrionalnog razvoja, i posle rođenja kao važan proces, neophodan za održavanje homeostaze, kojim se uklanjaju ostarele i oštećene ćelije.  Postoje dva tipa ćelijske smrti: akcidentalna i regulisana ćelijska smrt. Nekroza je akcidentalna, neregulisana, pasivna forma ćelijske smrti koja nastaje usled kolapsa homeostatskih mehanizama u ekstremnim ne-fiziološkim uslovima. Regulisana ćelijska smrt je aktivan, energetski zavistan proces, koji nastaje u fiziološkim uslovima, tokom održavanja homeostaze organizma i u brojnim patološkim stanjima kada obezbeđuje selektivnu eliminaciju potencijalno opasnih ili inficiranih ćelija. Brojni su tipovi regulisane ćelijske smrti: unutrašnji i spoljašnji tip apoptoze, ćelijska smrt zavisna od autofagije, nekroptoza, piroptoza, feroptoza, partanatos i MPT nekroza, ćelijska smrt zavisna od lizozoma, imunogena ćelijska smrt, entoza i NET-oza. Različiti tipovi ćelijske smrti su međusobno povezani. Abnormalna aktivnost različitih formi ćelijske smrti može dovesti do razvoja brojnih bolesti. Poremećaj regulacije apoptoze može dovesti do hiperplazije, razvoja autoimunskih oboljenja i tumora. Poznavanje regulacionih mehanizama apoptoze dovelo je do otkrića BH3 mimetika, lekova koji se koriste u terapiji nekih tipova malignih tumora B limfocita. U savremenim naučnim istraživanjima ispituju se lekovi koji utiču na nekroptozu, piroptozu i autofagiju koji mogu u budućnosti biti terapija za različite bolesti, uključujući i maligne tumore. Cilj ovog revijskog rada je da rezimira nova saznanja u vezi sa procesima ćelijske smrti i ukaže na značaj novootkrivenih molekularnih puteva regulacije različitih tipova ćelijske smrti u cilju boljeg razumevanja zdravlja i bolesti.