OPŠTI ZAKON O UNIVERZITETIMA IZ 1954. GODINE: PRVI POSLERATNI ZAKON O VISOKOM ŠKOLSTVU U JUGOSLAVIJI I NJEGOVI DUGOROČNI EFEKTI Drugi deo

Dejan Popović; Zoran S. Mirković

doi:10.5937/pravzap16-61333

Dejan Popović Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu
Zoran S. Mirković Redovni profesor, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd

DOI: https://doi.org/10.5937/pravzap16-61333

Ključne reči: Opšti zakon o univerzitetima, svojstvo pravnog lica, univerzitetski savet, rektor, univerzitetska uprava, dekan, univerzitetski nastavnici, studenti, Savez komunista Jugoslavije

Sažetak

Posle raskida sa SSSR, jugoslovenski komunisti su počeli da grade drukčiji model socijalizma, u kojem bi visoko obrazovanje dobilo određenu autonomiju, a oni sačuvali monopol vlasti. Od 1952. do 1954. godine vođena je široka rasprava u koju su, pored državnih funkcionera, bili uključeni i univerzitetski profesori i profesionalna udruženja. U njoj su pretresana pitanja nove organizacije univerziteta i fakulteta, uticaja države u upravljanju tim ustanovama, izbora nastavnika i dr. Godine 1954. Savezna narodna skupština donela je Opšti zakon o univerzitetima, koji je odmah postao primenjiv. Tim zakonom su univerziteti i fakulteti dobili status pravnih lica i pravo da donose statute. Njima su upravljali savet (u kojem su profesori i država /sa studentima/ imali po 50% glasova), rektor/dekan i univerzitetska/fakultetska uprava. U državama sukcesorima ex-Jugoslavije i danas se oseća uticaj ovog zakona, a u Srbiji, Hrvatskoj i Severnoj Makedoniji i dalje fakulteti imaju status pravnog lica.

Reference

Literatura

Bojović, S., 2003, Zakon o Univerzitetu iz 1954. godine, Godišnjak za društvenu istoriju, god. 10, br. 1–3, str. 193–204.

Bondžić, D., 2002, Univerzitetski vesnik (1948–1956), Istorija dvadesetog veka, god. 20, br. 1, str. 157–174.

Đorđević, J., 1954a, O značaju i primeni saveznog Opšteg zakona o univerzitetima, u: Opšti zakon o univerzitetima, Beograd, Službeni list FNRJ.

Đorđević, J., 1954b, O statutima fakulteta, Univerzitetski vesnik – list Udruženja univerzitetskih nastavnika, god. V, br. 97, 24. jun.

Đorđević, J., 1955, Fakultetska skupština i njen značaj, Univerzitetski vesnik – list Udruženja univerzitetskih nastavnika, god. VI, br. 104, 2. novembar.

Festić, I., 1965, Razvoj normativne djelatnosti ustanova, Godišnjak Pravnog fakulteta u Sarajevu, god. 13, str. 157–174.

Mirković, Z. S., Milenković, M., (ur.), 2014, Vek i po Velike škole u Beogradu (1863–2013), Beograd, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet & Pravni fa- kultet.

Mirković, Z. S., Nastanak Velike škole 1863. godine i njeno evropsko okruženje, u: Mirković, Z. S., Milenković, M., (ur.), 2014, Vek i po Velike škole u Beogradu (1863–2013), Beograd, Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet & Pravni fakultet, str. 11–45.

Neave, G., Patterns, in: Rüegg, W., (ed.), 2011, A History of the University in Europe, Vol. IV: Universities since 1945, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 31–70.

Popović, D., Mirković, Z. S., 2024, Istorija Pravnog fakulteta u Beogradu, t. I–II, Beograd, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu i Službeni glasnik.

Rüegg, W., (ed.), 2011, A History of the University in Europe, Vol. IV: Universities since 1945, Cambridge, Cambridge University Press.

Propisi

Nacrt za opšti zakon o univerzitetima, 1954, Beograd.

Odluka o upisu svršenih učenika srednjih stručnih škola na fakultete, Službeni list FNRJ, br. 29/54.

Odluka o utvrđivanju broja članova Univerzitetskog saveta i fakultetskih saveta Univerziteta u Beogradu, Službeni glasnik NR Srbije, br. 56/54.

Opšti zakon o univerzitetima, Službeni list FNRJ, br. 27/54.

Osnovni zakon o stipendijama, Službeni list FNRJ, br. 32/55.

Sbornik zakonah i naredabah valjanih za Kraljevinu Hrvatsku i Slavoniju, godina 1874, komad I-XXVI, broj 1–58, Zagreb 1875.

Sbornik zakonah i naredabah valjanih za Kraljevinu Hrvatsku i Slavoniju, godina 1894, komad I-XXIV, broj 1–97, Zagreb 1894.

Student prava – opšta uputstva, nastavni plan (program predavanja i ispita), udžbenici i literatura, ispiti i diploma, raspored predavanja, adrese nastavnika i osoblja, raspored slušaonica, seminara i instituta, ur. Baralić, D. (sekretar Pravnog fakulteta), 1940–1941, Beograd.

Uredba o univerzitetskim vlastima i nastavnom osoblju, Službeni glasnik Srbije, br. 25/45.

Uredba o prosvetno-naučnoj struci, Službeni glasnik NR Srbije, br. 44/47.

Uredba o vanrednom studiranju na univerzitetima i visokim školama, Službeni list FNRJ, br. 107/47.

Uredba o izboru rektora Univerziteta i velikih škola i dekana fakulteta, Službeni glasnik NR Srbije, br. 46/48.

Uredba o katedrama na fakultetima Univerziteta i velikih škola, Službeni glasnik NR Srbije, br. 46/48.

Uredba o organima i nastavnom osoblju Univerziteta i velikih škola, Službeni glasnik NR Srbije, br. 58/48.

Zakon o izmenama i dopunama Opšteg zakona o univerzitetima, Službeni list FNRJ, br. 58/1955.

Zakon o privremenom načinu izbora predstavnika i članova koje biraju studenti, fakultetski saradnici i saradnici univerzitetskih ustanova i fakultetske uprave u organe fakulteta i Univerziteta u Beogradu, Službeni glasnik NR Srbije, br. 58/54.

Zakon o doktoratu nauka, Službeni list FNRJ, br. 29/55.

Zakon o sticanju naučnog stepena doktora nauka, Službeni list FNRJ, br. 89/48.

Zakon o visokom obrazovanju, Službeni glasnik RS, br. 88/17, ..., 19/25.

Zakon o visokom obrazovanju, Službeni glasnik RS, br. 76/05, ..., 87/16.

Zakon o univerzitetu, Službeni glasnik RS, br. 21/02.

Zakon o univerzitetu, Službeni glasnik RS, br. 20/98.

Zakon o visokom obrazovanju i znanstvenoj djelatnosti, Narodne novine, br. 119/22.

Закон на високото образование, Службен весник на Република Македонија, бр. 82/18, ..., 58/24.

Zakon o visokem šolstvu, Uradni list Republike Slovenije, br. 32/2012, ..., 102/23.

Zakon o visokom obrazovanju, Službeni list Crne Gore, br. 44/2014, ..., 125/23.

Zakon o visokom obrazovanju, Službeni glasnik Republike Srpske, br. 67/20.

Zakon o visokom obrazovanju, Službene novine Kantona Sarajevo, br. 36/22.

Zbornik zakona i uredaba o Liceju, Velikoj školi i Univerzitetu u Beogradu, priredio Baralić, D. T., 1967, Beograd, Naučna knjiga.

Zbornik zakona i uredbi o Univerzitetu u Beogradu (1945–2000), knjiga 1, sastavila i priredila Grbić, B., 2008, Beograd, Univerzitet u Beogradu.

Izvori s interneta

https://istorijskenovine.unilib.rs/view/index.html#panel:pp|issue:UB_00064_1953 0627|page:5, 15. januar 2025.

https://istorijskenovine.unilib.rs/view/index.html#panel:pp|issue:UB_00064_ 19540613|page:3, 23. februar 2025.

https://www.sistory.si/publication/1084, 2. mart 2025.

Stenografske beleške sa zasedanja Narodne skupštine NR Slovenije od 27. oktobra 1954. godine, https://www.sistory.si/publication/1084, 2. mart 2025.

Ostali izvori (statistički podaci i arhivska građa)

Arhiv Jugoslavije, fond 318 – Savezni sekretarijat za obrazovanje i kulturu, fascikla 60 – Visoko školstvo, jedinica opisa 87 – Opšti zakon o univerzitetima.

Arhiv Pravnog fakulteta u Beogradu, Izveštaj o radu Pravnog fakulteta u Beogradu za školske 1954/55, 1955/56. i 1956/57. godine.

Arhiv Pravnog fakulteta u Beogradu, Zapisnik sa sednice Saveta Pravnog fakulteta, održane 29. decembra 1955. godine.

Državni arhiv Srbije, fond Univerzitet u Beogradu, Preporuka o izradi nastavnih programa od 15. 4. 1957.

Istorijski arhiv Beograda, fond UK SKS, 1956, 1959, organizaciona jedinica Zapisnici i materijali sa sastanaka UK SKS, inventarski broj 50, Zapisnik sa sastanka UK, 13. septembar 1956. godine.

Izveštaj o radu Univerziteta u 1952/1953. godini, 1953, Beograd.

Statistički izveštaj Narodne Republike Srbije za 1949. godinu, 1950, Beograd.

Statistički godišnjak N. R. Srbije za 1951. god., 1952, Beograd, Zavod za statistiku i evidenciju.

Statistički godišnjak FNRJ 1955, 1955, Beograd, Savezni zavod za statistiku.