KARDIOTOKSIČNOST ANTINEOPLASTIČNE TERAPIJE – MEHANIZMI NASTANKA, KLINIČKE MANIFESTACIJE I OSNOVNI POSTULATI KARDIO-ONKOLOGIJE

Kardiotoksičnost antineoplastične terapije

Ključne reči: antineoplastični agensi, kardiotoksičnost, prevencija, lečenje

Sažetak


Maligne bolesti i kardiovaskularne bolesti su najčešći uzroci morbiditeta i mortaliteta savremenog sveta. Uzimajući u obzir starenje populacije razvijenih zemalja i činjenicu da su maligne bolesti uglavnom bolesti starijeg životnog doba, projektovani porast broja obolelih u zemljama Evropske unije, do 2040. godine, iznosi preko 20%. Savremena, personalizovana terapija malignih bolesti, koja je značajno poboljšala prognozu i preživljavanje hemato-onkoloških bolesnika, podrazumeva i njihovo brižljivo ambulantno praćenje, kako bi se prevenirali, pravovremeno dijagnostikovali i adekvatno lečili neposredni i kasni neželjeni efekti  antineoplastične terapije. Kardiovaskularni sistem je, s obzirom na specifičnost građe i funkcije,  posebno osetljiv na antineoplastične agense. Personalizovani i multidisciplinarni pristup u lečenju i praćenju hemato-onkoloških bolesnika je doveo do razvoja nove subspecijalnosti – kardio-onkologije, čiji je osnovni zadatak rano identifikovanje onkoloških bolesnika, sa ili bez  pridruženih kardiovaskularnih bolesti, koji imaju povećani rizik od nastanka kardiotoksičnosti uzrokovane hemato-onkološkom terapijom. U radu su navedeni osnovni mehanizmi kardiotoksičnosti najvažnijih grupa antineoplastičnih lekova, kliničke manifestacije, kao i savremene preporuke za primarnu i sekundarnu prevenciju.

Reference

1. United States Cancer Statistics (USCS). Hematologic Cancer Incidence, Survival, and Prevalence. [Internet]. Dostupno: https://www.cdc.gov/cancer/uscs/about/data-briefs/no30-hematologic-incidence-surv-prev.htm. Accessed 25 February 2023.

2. Haematological Malignancy Research Network. [Internet]. Dostupno: https://www.hmrn.org. [pristupljeno: 5. maj 2023.]. 

3. Sung H, Ferlay J, Siegel RL, Laversanne M, Soerjomataram I, Jemal A, et al. Global Cancer Statistics 2020: GLOBOCAN Estimates of Incidence and Mortality Worldwide for 36 Cancers in 185 Countries. CA Cancer J Clin. 2021 May;71(3):209-49. doi: 10.3322/caac.21660. 

4. ECIS – European cancer Information system. Long-term incidence and mortality estimates up to 2040. [Internet]. Dostupno: https://ecis.jrc.ec.europa.eu/index.php. [pristupljeno: 25. februar 2023].

5. Cvetković Z, Suvajdžić-Vuković N. EORTC vodiči za lečenje starih bolesnika sa kancerom. U: Poremećaji i bolesti krvi i krvotvornih organa kod starih osoba. Dragomir Marisavljević, Dragoslav P. Milošević, Janko Nikolić-Žugić, Vladan Čokić, Milica Prostan (Ur). Zavod za udžbenike, Beograd 2017. ISBN 9788617194954. Str. 100-10.

6. Brown JE, Royle KL, Gregory W, Ralph C, Maraveyas A, Din O, et al; STAR Investigators. Temporary treatment cessation versus continuation of first-line tyrosine kinase inhibitor in patients with advanced clear cell renal cell carcinoma (STAR): an open-label, non-inferiority, randomised, controlled, phase 2/3 trial. Lancet Oncol. 2023 Mar;24(3):213-27. doi: 10.1016/S1470-2045(22)00793-8. 

7. Yao D, Yu L, He W, Hu Y, Xu H, Yuan Y, et al. Antineoplastic prescription among patients with colorectal cancer in eight major cities of China, 2015-2019: an observational retrospective database analysis. BMJ Open. 2021 Oct 27;11(10):e046166. doi: 10.1136/bmjopen-2020-046166.

8. Student S, Hejmo T, Poterała-Hejmo A, Leśniak A, Bułdak R. Anti-androgen hormonal therapy for cancer and other diseases. Eur J Pharmacol. 2020 Jan 5;866:172783. doi: 10.1016/j.ejphar.2019.172783. 

9. Korde LA, Somerfield MR, Carey LA, Crews JR, Denduluri N, Hwang ES, et al. Neoadjuvant Chemotherapy, Endocrine Therapy, and Targeted Therapy for Breast Cancer: ASCO Guideline. J Clin Oncol. 2021 May 1;39(13):1485-505. doi: 10.1200/JCO.20.03399. 

10. Zahavi D, Weiner L. Monoclonal Antibodies in Cancer Therapy. Antibodies (Basel). 2020 Jul 20;9(3):34. doi: 10.3390/antib9030034. 

11. Ordóñez-Reyes C, Garcia-Robledo JE, Chamorro DF, Mosquera A, Sussmann L, Ruiz-Patiño A, et al. Bispecific Antibodies in Cancer Immunotherapy: A Novel Response to an Old Question. Pharmaceutics. 2022 Jun 11;14(6):1243. doi: 10.3390/pharmaceutics14061243. 

12. Cvetković Z, Suvajdžić-Vuković N. Kasne komplikacije hematoloških bolesti i njihovog lečenja. U: Klinička hematologija. Dragomir Marisavljević, Biljana Mihaljević, Ivo Elezović, Stevan Popović, Nada Suvajdžić-Vuković, Dragana Vujić, Dragana Janić, Pavle Milenković, Marija Mostarica, Gradimir Bogdanović (Ur). Zavod za udžbenike, Beograd, 2012. ISBN 978-86-17-17742-1.  Str. 1182-94. 

13. Wickramasinghe CD, Nguyen KL, Watson KE, Vorobiof G, Yang EH. Concepts in cardio-oncology: definitions, mechanisms, diagnosis and treatment strategies of cancer therapy-induced cardiotoxicity. Future Oncol. 2016 Mar;12(6):855-70. doi: 10.2217/fon.15.349. 

14. Herrmann J, Lenihan D, Armenian S, Barac A, Blaes A, Cardinale D, et al. Defining cardiovascular toxicities of cancer therapies: an International Cardio-Oncology Society (IC-OS) consensus statement. Eur Heart J. 2022 Jan 31;43(4):280-99. doi: 10.1093/eurheartj/ehab674.

15. Curigliano G, Lenihan D, Fradley M, Ganatra S, Barac A, Blaes A, et al; ESMO Guidelines Committee. Electronic address: clinicalguidelines@esmo.org. Management of cardiac disease in cancer patients throughout oncological treatment: ESMO consensus recommendations. Ann Oncol. 2020 Feb;31(2):171-90. doi: 10.1016/j.annonc.2019.10.023. 

16. Lyon AR, López-Fernández T, Couch LS, Asteggiano R, Aznar MC, Bergler-Klein J, et al.; ESC Scientific Document Group. 2022 ESC Guidelines on cardio-oncology developed in collaboration with the European Hematology Association (EHA), the European Society for Therapeutic Radiology and Oncology (ESTRO) and the International Cardio-Oncology Society (IC-OS). Eur Heart J. 2022 Nov 1;43(41):4229-361. doi: 10.1093/eurheartj/ehac244. 

17. de Wall C, Bauersachs J, Berliner D. Cardiooncology-dealing with modern drug treatment, long-term complications, and cancer survivorship. Clin Exp Metastasis. 2021 Aug;38(4):361-71. doi: 10.1007/s10585-021-10106-x. 

18. Yu X, Yang Y, Chen T, Wang Y, Guo T, Liu Y, et al. Cell death regulation in myocardial toxicity induced by antineoplastic drugs. Front Cell Dev Biol. 2023 Feb 7;11:1075917. doi: 10.3389/fcell.2023.1075917. 

19. Garcia-Pavia P, Kim Y, Restrepo-Cordoba MA, Lunde IG, Wakimoto H, Smith AM, et al. Genetic variants associated with cancer therapy-induced cardiomyopathy. Circulation.2019;140:31-41.

20. Natarajan V, Chawla R, Mah T, Vivekanandan R, Tan SY, Sato PY, et al. Mitochondrial dysfunction in age-related metabolic disorders. Proteomics.2020;20(5-6):e1800404. doi:10.1002/pmic.201800404.

21. Onishi T, Fukuda Y, Miyazaki S, Yamada H, Tanaka H, Sakamoto J, et al. Guideline Committee of the Japanese Society of Echocardiography. Practical guidance for echocardiography for cancer therapeutics-related cardiac dysfunction. J Echocardiogr. 2021;19(1):1-20. doi: 10.1007/s12574-020-00502-9. 

22. European Medicines Agency. Savene: EPAR—Product Information. [Internet]. 2008. [ažurirano: 2019.].

23. Blair HA. Daunorubicin/Cytarabine Liposome: A Review in Acute Myeloid Leukaemia. Drugs. 2018 Dec;78(18):1903-10. doi: 10.1007/s40265-018-1022-3. 

24. Cvetkovic Z,  Cvetkovic B , Petrovic M,  Ranic M,  Debeljak-Martacic J,  Vucic V,  et al.  Lipid profile as a prognostic factor in cancer patients. J BUON. 2009;14(3):501-6.

25. Cvetković Z, Vucić V, Cvetković B, Petrović M, Ristić-Medić D, Tepsić J, et al. Abnormal fatty acid distribution of the serum phospholipids of patients with non-Hodgkin lymphoma. Ann Hematol. 2010;89(8):775-82.

26. Vučić V, Cvetković Z.  Cholesterol: Absorption, Function and Metabolism. In: Caballero, B., Finglas, P., and Toldrá, F. (eds.) The Encyclopedia of Food and Health. Oxford Academic Press. 2016. vol. 2, pp. 47-52.

27. Longo J, van Leeuwen JE, Elbaz M, Branchard E, Penn LZ. Statins as Anticancer Agents in the Era of Precision Medicine. Clin Cancer Res. 2020 Nov 15;26(22):5791-800. doi: 10.1158/1078-0432.CCR-20-1967. 

28. Brahmer JR, Abu-Sbeih H, Ascierto PA, Brufsky J, Cappelli LC, Cortazar FB, et al. Society for Immunotherapy of Cancer (SITC) clinical practice guideline on immune checkpoint inhibitor-related adverse events. J Immunother Cancer. 2021;9(6):e002435. doi: 10.1136/jitc-2021-002435. 

29. Iliescu C, Balanescu DV, DonisanT, Giza DE, Muñoz Gonzalez ED, Cilingiroglu M, et al.  Safety of diagnostic and therapeutic cardiac catheterization in cancer patients with acute coronary syndrome and chronic thrombocytopenia. Am J Cardiol.2018;122:1465-70. doi: 10.1016/j.amjcard.2018.07.033. 

30. Key NS, Khorana AA, Kuderer NM, Bohlke K, Lee AYY, Arcelus JI, et al. Venous Thromboembolism Prophylaxis and Treatment in Patients With Cancer: ASCO Clinical Practice Guideline Update. J Clin Oncol. 2020;38(5):496-520. doi: 10.1200/JCO.19.01461. 

Objavljeno
2023/09/27
Rubrika
Pregledni članci