Primena secesijskih dekorativnih elemenata u stambenoj arhitekturi Beograda s početka 20. veka
Sažetak
U beogradskoj arhitekturi s početka 20. veka bila je primetna tendencija ka modernizaciji graditelјskog izraza, koja se pretežno iskazivala kroz usvajanje stilskih normi bečke secesije. Ona je bila nosilac reformskih snaga koje su, na tekovinama bečkih secesijskih uzora u arhitekturi, kulturi i umetnosti, bile uklјučene u ukupne procese modernizacije u tadašnjoj Kralјevini Srbiji. U ovim procesima ogledaju se kulturne težnje srpske sredine da se pokaže njen kosmopolitski duh, kao i potreba da se istoristički graditelјski fond, nastao na akademskim i nacionalnim uzorima, oplemeni i dopuni savremenim, modernijim, elementima. U arhitekturi prestonice, secesija je na izvestan način povezivala i mirila ove dve tendencije. Tek se za manji broj zgrada može reći da su komponovane u dominantnom secesijskom klјuču, sa osnovnim odlikama rastvaranja i negiranja ranijih klasičnih simetričnih kompozicionih shema, stroge horizontalne i trodelne ili petodelne vertikalne podele zidnih platana, sa rizalitima i zatvorenim fasadnim površinama, na kojima se ističu istureni podeoni i krovni venci, pilastri i profilisani okviri portala i prozora. Dekorativne sheme secesije uvođene su u beogradsku arhitekturu postepeno, kao autentični nosilac novog dekorativnog programa koji su činili i tipski i originalni floralni, zoomorfni i geometrijski ornamenti, kao zamena klasičnog repertoara. Ovo je bilo posebno izraženo u stambenoj arhitekturi, koja je bila nosilac secesijskih ideja. Stoga je jedan od glavnih cilјeva ovog rada da protumači ulogu secesije u spolјašnjem izrazu beogradske stambene arhitekture početkom 20. veka i prikaže njene manje poznate primere.
Reference
Adams, S. (2004) The Art of the Pre-Raphaelites, Wigston, Silverdale Books
Andrić, Dunja D. (2019) International course of the Serbian architectural Art Nouveau: Belgrade and Central Serbia, Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti 47, str. 197−208.
Aladžić, V., B. Duranci, M. Grlica (2002) Secesija u Subotici, Subotica, Književna zajednica, Budapest, Kijárat
Ambrozić, K. (1962) Paviljon Srbije na Međunarodnoj izložbi u Rimu 1911. godine, Zbornik radova Narodnog muzeja III, str. 237−266.
Benevolo. L. (1997) Doprinos Francuske: Ogist Pere i Toni Garnije, u: Perović, M. R. (ur.) Istorija moderne arhitekture – Antologija tekstova, Knjiga I: Koreni modernizma, Beograd, Idea, str. 447−464.
Gordić, G. (1966) Arhitektonsko nasleđe grada Beograda, knj. 2. Beograd, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Dabižić, A. (2017) Secesija u starom jezgru Zemuna, Beograd, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Dimitrijević-Marković, S. (ur.) (2019) Kulturno nasleđe – rizici i perspektive, X konferencija, Zbornik radova, Beograd, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Duranci, B. (1985) Mađarska varijanta secesije u Vojvodini, Zbornik radova Narodnog muzeja XII/1, str. 61−70.
Duranci, B. (2005) Arhitektura secesije u Vojvodini, Subotica, Grafoprodukt
Đurić-Zamolo, D. (1980) Beograd 1898−1914, iz Arhive Građevinskog odbora, Beograd, Muzej grada Beograda
Đurić-Zamolo, D. (1981) Graditelji Beograda 1815−1914, Beograd, Muzej grada Beograda
Đurić-Zamolo, D. (1996) Građa za proučavanje dela žena arhitekata sa Beogradskog univerziteta, generacija 1896−1940 godine (za štampu priredio i predgovor i pogovor napisao dr Aleksandar Kadijević), PINUS Zapisi 5, Beograd, Zajednica tehničkih fakulteta Univerziteta u Beogradu, Muzej nauke i tehnike u Beogradu, LOLA Institut u Beogradu
Đurić-Zamolo, D. (2009) Graditelji Beograda 1815−1914, Beograd, Muzej grada Beograda
Gordić, M. (1996) Zgrada Ministarstva prosvete, Beograd, Vukova zadužbina i Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Huber, A. (2019) Architectural Surfaces and Plaster Façades around and after 1900 in Austria, in: Papp, G. G. (ed.) Restoring Art Nouveau. Architectural Decoration in the Danube Region, Budapest, Museum of Applied Arts., pp. 57−68.
Janjušević, B. (2014) Nastanak i razvoj stambenih palata i vila u Vojvodini oblikovanih u stilu secesije krajem XIX i početkom XX veka, Novi Sad, Fondacija akademika Bogumila Hrabaka za publikovanje doktorskih disertacija
Jakovljević, Z. (1992) Fasadna skulptura u Beogradu – problemi zaštite, Glasnik Društva konzervatora Srbije 16, str. 178−182.
Jevtović, A. (2019) Spomenik kulture kao resurs svakodnevice na primeru Robnog magazina u Beogradu, Kultura 164, str. 352−368.
Jovanović, M. (2001) Francuski arhitekt Eksper i ar deko u Beogradu, Nasleđe 3, Beograd, str. 67−83.
Kadijević, A. (2004) Dva toka srpskog arhitektonskog ar-nuvoa: internacionalni i nacionalni, Nasleđe 5, str. 53−70.
Kadijević, A. (2007) Jedan vek traženja nacionalnog stila u srpskoj arhitekturi (sredina XIX – sredina XX veka), drugo izdanje, Beograd, Građevinska knjiga
Kadijević, A. (2010) O karakteru i zapostavljenim temama istoriografije novije arhitekture Beograda, u: Živković, N. i S. Dimitrijević Marković (ur.) Očuvanje graditeljskog nasleđa. Stvarno i moguće, Zbornik radova, Beograd, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda – Službeni glasnik, str. 57−64.
Lazić, Lj. (2009) Secesija u Novom Sadu, Novi Sad, Muzej grada Novog Sada
Lazić, G. (2011) Secesija u srpskoj arhitekturi, doktorska disertacija, Beograd, Filozofski fakultet
Lahor, J. (2012) Art Nouveau, New York, Parkstone Press Ltd.
Majstorović, V. (2016) Secesija u arhitekturi Zrenjanina, Zrenjanin, Zavod za zaštitu spomenika kulture
Maksimović, B. (1983) Ideje i stvarnost urbanizma Beograda: 1830−1941, Beograd, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Manević, Z. (1972) Novija srpska arhitektura, Jugoslovenska umetnost XX veka: Srpska arhitektura 1900−1970, Beograd, Muzej savremene umetnosti, str. 7−38.
Marković, P. J. (1992) Beograd i Evropa 1918−1941: evropski uticaji na proces modernizacije Beograda, Beograd, Savremena administracija
Medaković, D. (1983) Likovne umetnosti na prelomu dva veka, Istorija srpskog naroda VI-2, Beograd, Srpska književna zadruga, str. 414−461.
Moravanszky, A. (1998) Competing Visions, Aesthetic Invention and Social Imagination in Central Europian Architecture, 1867−1918, Cambridge (Massachusetts) − London (England), Massachusetts Institute of Technology, The MIT Press
Nestorović, B. (2006) Arhitektura Srbije u XIX veku, Beograd, Art Press
Pavlović-Lončarski, V. (1999) Prilog proučavanju dela arhitekte Stojana Titelbaha u Beogradu, Nasleđe 2, str. 25−31.
Pavlović-Lončarski, V. (2005) Mali pijac na Savi krajem XIX i početkom XX veka, Nasleđe VI, str. 107−118.
Pavlović, M. (2017) Nikola Nestorović, Beograd, Orion Art
Papp, G. G. (ed.) (2019) Restoring Art Nouveau. Architectural Decoration in the Danube Region, Budapest, Museum of Applied Arts
Pevsner, N. (2005) Izvori moderne arhitekture i dizajna, Beograd, Građevinska knjiga
Prettejohn, E. (2005) Beauty & Art 1750−2000, Oxford, Oxford University Press
Prosen, M. (2014) Ar deko u srpskoj arhitekturi, doktorska disertacija, Beograd, Filozofski fakultet
Prosen, M. (2020) Defining a Style: Applied Art and Architectural Design in the Serbian Architecture, u: Prosen, M. S. And Mišić (eds.) Proceedings of The First International Conference SmartArt – Art and Science Applied. From Inspiration to Interaction, Belgrade, Fakultet primenjenih umetnosti, str. 33−55.
Radovanović, D. (1986) Secesijske kovine na fasadama Beograda, Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti 22, str. 283−313.
Roter-Blagojević, M. (1997) Nastava arhitekture na višim i visokoškolskim ustanovama u Beogradu tokom 19. i početkom 20. veka: uticaj stranih i domaćih graditelja, Godišnjak grada Beograda, XLIV, str. 125−168.
Roter-Blagojević, M. (2006) Stambena arhitektura Beograda u 19. i početkom 20. veka, Beograd, Orion Art − Arhitektonski fakultet
Roter-Blagojević, M. i M. Nikolić (2010) Od klasicizma do secesije – stilske transformacije arhitekture u Beogradu tokom 19. i početkom 20. veka, Nasleđe 11, str. 209−216.
Roter-Blagojević, M. i Lj. Đukanović (2020) Modernizacija stambene izgradnje prve polovine 20. veka u Beogradu – transformacija prostornog koncepta, konstrukcija i materijalizacija višespratnih višeporodičnih zgrada, Arhitektura i urbanizam 51, str. 46−71.
Rožman, M. (2017) Vizuelna kultura i privatni identitet porodice Buli, Beograd, Zadužbina Andrejević
Sembach, K.-J. (2007) Art Nouveau. Utopia: Reconciling the Irreconcilable, Köln, Tachen Gmbh.
Sikimić, Đ. (1965) Fasadna skulptura u Beogradu, Beograd, Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
Sikošek, M. i Banković, A. (2018) Secesija − sloboda stvaranja, Beograd, Muzej grada Beograda
Stefanović, T. (2006) Arhitektura hotela Kren u Čačku, Zbornik radova Narodnog muzeja XXXVI, str. 119−142.
Škalamera Ž. (1967) Secesija u arhitekturi Beograda 1900−1914. Prilog proučavanju, Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske 3, str. 313−340.
Škalamera Ž. (1985) Secesija u srpskoj arhitekturi, Zbornik Narodnog muzeja XII/2, str. 7−13.
Šorske, K. E. (1998) “Fin-de-siecle” u Beču, politika i kultura, Beograd, Geopoetika
Šterner, G. (1975) Jugendstil. Umetnički oblici između individualizma i širokih masa, Beograd, Jugoslavija
Vasiljević, B. (2018) Otkriveni ornamenti na zgradi iz 1910. godine, Politika, 11.10.2018, http://www.politika.co.rs/sr/clanak/413059/Beograd/Otkriveni-ornamenti-na-zgradi-iz-1910-godine, poslednji put pristupljeno 31.01.2021.
Warren, R. (2018) Art Nouveau and the Classical Tradition, London, Bloomsberry Publishing
Wood, G. (2000) Art Nouveau and the Erotic, New York, Harry N. Abrams Inc.
Zembah, K.-J. (1997) Art Nouveau, u: Perović, M. R. (ur.) Istorija moderne arhitekture – Antologija tekstova, Knjiga I: Koreni modernizma, Beograd, Idea, str. 393−399.
Sva prava zadržana (c) 2021 Arhitektura i urbanizam
Ovaj rad je pod Creative Commons Autorstvo-Deli pod istim uslovima 4.0 međunarodnom licencom.