Spomenici svetske kulturne baštine na Kosovu i Metohiji – problemi i perspektive zaštite
Sažetak
Godine 2006. Komitet za svetsku kulturnu i prirodnu baštinu Uneska (UNESCO) upisao je četiri srpske srednjovekovne svetinje sa prostora Kosova i Metohije − Crkvu Bogorodice Ljeviške u Prizrenu i manastire Pećku patrijaršiju, Dečane i Gračanicu, na Listu svetske baštine u opasnosti, usled poteškoća u njihovom očuvanju i upravlјanju, kao i zbog štete koju su pretrpeli tokom etničkih sukoba. U skladu sa Rezolucijom Ujedinjenih nacija 1244, oni se trenutno nalaze pod kontrolom Misije Ujedinjenih nacija na Kosovu i Metohiji. Međutim, osim ovih spomenika, kulturni i demografski identitet Srba na Kosovu i Metohiji ilustruje i preko 1500 utvrđenih kulturnih dobara (manastiri, crkve, groblјa itd.) koja svedoče o vekovnom prisustvu srpskog naroda i pravoslavne vere na ovom prostoru i njihove materijalne i duhovne kulture, kao dela ukupne evropske kulturne baštine nastale u preplitanju uticaja istočne i zapadne hrišćanske religije i kulture.
Uklјučivanje navedena četiri kulturna dobra od izuzetnog značaja za Srbiju u međunarodni sistem zaštite i praćenja (monitoringa) uticalo je da se na međunarodnom nivou pokrenu razmatranja celovitog i dugoročnog sagledavanja kulturnog nasleđe na Kosovu i Metohiji kao klјučnog elementa u uspostavlјanju bolјih kulturnih i sveukupnih odnosa između srpskog i albanskog stanovništva.
U radu se razmatraju problemi i mogućnosti pobolјšanja zaštite i prezentacije svetske kulturne i prirodne baštine na Kosovu i Metohiji, kao i proširenje ove Liste, kroz integraciju međunarodne, nacionalne i lokalne zaštite i razumevanje ovog područja kao specifičnog kulturnog pejzaža. Kroz prezentaciju njihovih vrednosti kao sveobuhvatnog kulturnog pejzaža, koji objedinjuje prirodne materijalne i nematerijalne aspekte nasleđa, kao i organizaciju kulturnih, obrazovnih i drugih aktivnosti, bilo bi podsticano poštovanje različitosti, integriteta i identiteta onoga drugog, što je nizbežan uslov u procesu evropske integracije i povezivanja trenutno suprotstavlјenih etničkih grupa.
Reference
Bataković, D. (1998) Kosovo i Metohija: istorija i ideologija, Beograd, Hrišćanska misao
Council of Europe (2000) European Landscape Convention, http://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/rms/0900001680080621
Council of Europe (2005) Framework Convention on the Value of Cultural Heritage for Society, Faro
Đukić, А., М. Roter Blagojević, М. Nikolić (2016) Serbian Cultural Territorial Systems First Experiences, in: F. Rotondo, F. Selicato, V. Marin and J. Lopez Galdeano (еds.) Cultural Territorial Systems – Landscape and Cultural Heritage as a Key to Sustainable and Local Development in Eastern Europe, Cham, Switzerland, Springer International Publishing, pp. 265−284.
Evropske konvencije i preporuke u oblasti kulturnog nasleđa (2005) EXPEDITIO – Centar za održivi prostorni razvoj, Herceg Novi
Zakon o kulturnim dobrima (The law on cultural properties) (1994), Official Gazette RS, 71/94.
ICOMOS (1999) International Cultural Tourism Charter − Managing Tourism at Places of Heritage Significance, www.icomos.org/charters/tourism_e.pdf
Кesić Ristić, S. et al. (2010) Svetska baština Srbija. Patrimoine Mondial Serbie, Beograd, Ministarstvo kulture Republike Srbije, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture
Krstić, B. (2004) Kosovo facing the Court of History, New York, Humanity books
Marković, G. (2016) Zone zaštite srpskih manastira na Kosovu i Metohiji, doktorska disertacija (The zone of protection of Serbian monasteries in Kosovo and Metohija – PhD dissertation), Univerzitet u Beogradu – Arhitektonski fakultet
Milić, M., S. Pejić (1998) Spomeničko nasledje Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja (The monumental heritage of Serbia: immovable cultural property of extremely great importance), Beograd, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture
Milić, M., S. Pejić (1999) Spomeničkа baština Kosova i Metohije, Beograd, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture
Ministarstvo kulture RS (2016) Međunarodna dokumenta (International documents), http://www.kultura.gov.rs/lat/medjunarodna-saradnja/medjunarodna-dokumenta
Nikolić, M., M. Vukotić Lazar, M. Roter Blagojević (2019) World cultural heritage in Kosovo and Metohija as a stability and peace factor in the region, in: Corinna Del Bianco (еd.) Proceedings of the International Symposium Heritage as a Builder of Peace, 1,2,3, March 2019, Part 2/2, Firenze, (Italy), Fondazione Romualdo Del Bianco Istituto Internazionale Life Beyond Tourism Edizioni, pp. 351−360.
Otašević, D. (ed.) (2017) Srpsko umetničko nasleđe na Kosovu i Metohiji – identitet, značaj, ugroženost (Serbian artistic heritage in Kosovo and Metohija - identity, significance, vulnerability), Beograd, Srpska akademija nauka i umetnosti
Pavlović, M., P. Marković (2006) Кosovo i Metohija: prošlost, pamćenje, stvarnost, Novi Sad, Preporod MM
PRIL, Prioritised Intervention List, Serbia (2008) European Commission − Council of Europe Joint Programme: Integrated Rehabilitation Project Plan / Survey of the Architectural and Archaeological Heritage (IRPP/SAAH), Belgrade, Ministry of Culture of the Republic of Serbia
Reljić, M. (2020) Srpska groblja na Кosovu i Metohiji uništena spomenička i jezička baština, Novi Sad, Matica srpska
Roter Blagojević, M., G. Milošević and A. Radivojević (2009) A New Approach to Renewal and Presentation of an Archaeological Site as Unique Cultural Landscape, Spatium 20, pp. 35−40.
Roter Blagojević, М., Vukotić-Lazar М., Nikolić М. (2016) Serbia: Current Risk in Heritage Protectin, in Heritage at Risc, World Report 2014−2015, on Monuments and Sites at Danger, edited by Christoph Machat and John Ziesemer, ICOMOS and Hendrik Bäßler verlag, Berlin, pp. 125−128.
RZZSK RS (2019) Republički zavod za zaštitu spomenika kulture republike Srbije − katalog nepokretnih kulturnih dobara (Republic Institute for Protection of Cultural Monuments of Serbia - catalog of immovable cultural property), http://www.heritage.gov.rs/cirilica/nepokretna_kulturna_dobra.php, pristupljeno 10.02.2019.
UNESCO (1972) Convention concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, http://whc.unesco.org/archive/convention-en.pdf
UNESCO (2003) Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, http://www.unesco.org/culture/ich/en/convention
UNESCO (2016a), List of World Heritage in Danger, https://whc.unesco.org/en/danger/
UNESCO (2016b), Cultural landscape’s, https://whc.unesco.org/en/list/?search=cultural+landscapes&order=country
Ćurčić, S. (2010) Architecture on the Balkans, New Haven and London, Yale University Press
Sva prava zadržana (c) 2021 Arhitektura i urbanizam
Ovaj rad je pod Creative Commons Autorstvo-Deli pod istim uslovima 4.0 međunarodnom licencom.