Kulturno i prirodno nasleđe Đerdapa − izgublјena istorija ili potencijal za održivi razvoj?
Sažetak
Rimski limes, nekadašnja prirodna granica Rimskog carstva, prepoznat je kao kulturni predeo sa izuzetnim univerzalnim vrednostima međunarodnog značaja od strane relevantne organizacije za zaštitu kulturnog i prirodnog nasleđa - UNESKO. Dolina reke Dunav, čiji deo toka prolazi kroz Republiku Srbiju, predstavlјa integralni deo Rimskog limesa, svedočanstvo kulture i tradicije naroda koji su živeli na obalama Dunava, kao koji prolazi kroz Republiku Srbiju, ističe se Đerdapski segment na području Đerdapske klisure, u okviru kojeg se nalaze lokaliteti različitih istorijskih perioda (praistorija, antika i srednji vek), a koji čine značajno kulturno nasleđe, kako na nivou Republike Srbije, tako i na međunarodnom nivou. Međutim, većina lokaliteta nalazi se pod vodom, kao posledica izgradnje Hidroelektrane „Đerdap”. Posledično, nedovolјna dostupnost kulturnom nasleđu dovela je do njegove nedovolјne prezentacije i promocije, ali i informisanosti o postojanju kulturnog nasleđa uopšte. Stoga su osnovni cilјevi ovog rada širenje znanja o postojanju kulturnog i prirodnog nasleđa u Đerdapskoj klisuri, promocija njegovog značaja i uočavanje potencijala za integraciju kulturnog nasleđa u savremene tokove kroz afirmaciju kulturne rute, a radi uspostavlјanja održivog razvoja kulturnog predela. Rezultati istraživanja prikazani su kroz urbanističkoarhitektonski projekat koji predstavlјa sublimaciju formiranih kritičkih stavova o zaštiti, prezentaciji i promociji kulturnog nasleđa, a posledica su prethodno analizirane literature, studija slučaja i primera dobre prakse, relevantnih za predmet istraživanja. Očekivani rezultati istraživanja obuhvataju podizanje svesti o značaju kulturnog nasleđa Đerdapske klisure kroz promociju kulturne rute, te formiranje potencijalnog modela za upotrebu kulturnog nasleđa u procesu uspostavlјanja održivog razvoja kulturnog predela.
Reference
ArchDaily. 2016. Allmannajuvet Zinc Mine Museum / Peter Zumthor. Available at: https://www.archdaily.com/796345/allmannajuvet-zinc-mine-museum-peterzumthor? [accessed: 02. 05. 2022.]
Bottero, M., Ferretti, V., Fratesi, U., Oppio, A., Ponzini, D., Pracchi, V. 2015. Giving space to multicriteria analysis for complex cultural heritage systems: The case of the castles in Valle D’Aosta Region, Italy. Journal of Cultural Heritage, 16. Available at: https://doi.org/10.1016/j.culher.2015.03.003
COUNCIL OF EUROPE. 2000. European Landscape Convention. Dostupno na: https://rm.coe.int/1680080621
Cvjetićanin, T. 2013. Frontiers of roman empire world heritage site - potential nomination of the Danube River Frontier of Moesia Superior. Belgrade: Humboldt-Club Serbien.
Cvjetićanin, T. 2020. Prekretnice i brane na rimskoj granici: institucionalni autoritet, rimsko nasleđe i projekat Đerdap. Etnoantropološki problemi, 15. Available at: https://doi.org/10.21301/eap.v15i3.4
Dobričić, M., Sekulić, G., Josimović, B. 2021. Procena kulturno-istorijskih i drugih ekosistemskih vrednosti Nacionalnog Parka Đerdap. Arhitektura i Urbanizam, 54, 5-14. Available at: https://doi.org/10.5937/a-u0-34054
ICOMOS. 2008. The Charter on Cultural Routes. Available at: https://www.icomos.org/images/DOCUMENTS/Charters/culturalroutes_e.pdf
ICOMOS. 1994. The Nara Document on Authenticity. Available at: https://www.icomos.org/charters/nara-e.pdf
Mennaa, F., Agrafiotis, P., Georgopoulos, A. 2018. State of the art and applications in archaeological underwater 3D recording and mapping. Journal of Cultural Heritage, 33. Available at: https://doi.org/10.1016/j.culher.2018.02.017
Mrđić, N., Golubović, S. 2014. Dunavski limes kao jedan od lokaliteta na Unesco-voj listi svetske kulturne baštine. U: Korać, M. ur. 2014. Arheologija i prirodne nauke 9 2013. Beograd: Arheološki Institut, 101-118.
Nikolić, M. 2020. Vrednosti, zaštita i prezentacija karakterističnih primera srednjovekovnih utvrđenih gradova u Srbiji - Golubac, Maglič i Stalać, Srednjovekovni utvrđeni gradovi u Srbiji, Available at: https://e-learning.arh.bg.ac.rs/pluginfile.php/19475/mod_resource/content/1/III%20predavanje.pdf, (accessed: 2.3.2020.)[Beograd] Nastavni materijal, neobjavljeni materijal.
Nikolić, M. 2014. Primena principa zaštite i prezentacije graditeljskog nasleđa na srednjovekovnim utvrđenim gradovima u Srbiji. Doktorska disertacija. Beograd: Arhitektonski fakultet.
Kondić, V. ur. 1980. Đerdapske sveske I. Beograd: Arheološki Institut.
Kondić, V. ur. 1984. Đerdapske sveske II. Beograd: Arheološki Institut.
Kondić, V. ur. 1986. Đerdapske sveske III. Beograd: Arheološki Institut.
Kondić, V. ur. 1987. Đerdapske sveske IV. Beograd: Arheološki Institut.
Korać, M., Golubović, S., Mrđić, N., Jeremić, G., Pop-Lazić, S. 2014. Frontiers of the Roman Empire, Roman Limes in Serbia. Beograd: Arheološki Institut.
Pérez-Reverte Mañas, C., Cerezo Andreo, F., López Osorio, P., González Gallero, R., Mariscal Rico, L., Arévalo González, A. 2021. Underwater Cultural Heritage as an Engine for Social, Economic and Cultural Development. State of Research at the University of Cadiz (Andalusia, Spain). Heritage, 4. Available at: https://doi.org/10.3390/heritage4040151
Republika Srbija Ministarstvo za evropske integracije. 2018. Golubačka tvrđava. Available at: https://srbija-projektieu.rs/голубац [accessed: 08. 05. 2022.]
Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Republike Srbije. 2022. Informacioni sistem nepokretnih kulturnih dobara. Available at: https://nasledje.gov.rs/index.cfm?jezik=Serbian_CIR [accessed: 30. 04. 2022.]
Roter Blagojević, M., Milošević, G., Jadrešin Milić, R., Nikolić, M. 2013. A new life of the Ottoman fortress Ram. Journal of Cultural Heritage, 14. Available at: https://doi.org/10.1016/j.culher.2012.11.021
Roter Blagojević, M., Milošević, G., Nikolić, M. 2009. Istraživanje mogućnosti obnove i prezentacije arheološkog lokaliteta Timacum Minus u kontekstu specifičnog kulturnog pejzaža. Glasnik Društva konzervatora Srbije, 33, 101-108.
Roter Blagojević, M., Milošević, G., Radivojević, A. 2009. A New Approach to Renewal and Presentation of an Archaeological Site as Unique Cultural Landscape. Spatium, 20. Available at: https://doi.org/10.2298/SPAT0920035R
Službeni glasnik Socijalističke Republike Srbije. 14/79. Odluka o utvrđivanju nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja i od velikog značaja. Beograd: Službeni glasnik Socijalističke Republike Srbije.
Službeni glasnik Socijalističke Republike Srbije. 28/83. Odluka o utvrđivanju nepokretnih kulturnih dobara od izuzetnog značaja i kulturnih dobara od velikog značaja. Beograd: Službeni glasnik Socijalističke Republike Srbije.
Spomenici kulture u Srbiji. Lepenski vir. Available at: http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/spomenik.php?id=558 [accessed: 02. 05. 2022.]
Spomenici kulture u Srbiji. Rudna glava. Available at: http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/spomenik.php?id=614 [accessed: 02. 05. 2022.]
Spomenici kulture u Srbiji. Deo Rimskog limesa, Trajanova tabla i deo puta. Available at: http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/spomenik.php?id=614 [accessed: 08. 05. 2022.]
Spomenici kulture u Srbiji. Pontes. Available at: http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/spomenik.php?id=611 [accessed: 08. 05. 2022.]
Spomenici kulture u Srbiji. Karataš. Available at: http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/spomenik.php?id=612 [accessed: 08. 05. 2022.]
Spomenici kulture u Srbiji. Ravna - Timacum Minus. Available at: http://spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs/spomenik.php?id=845 [accessed: 08. 05. 2022.]
UNESCO. 2001. Convention of the Protection of the Underwater Cultural Heritage. Available at: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000126065/PDF/126065eng.pdf.multi
UNESCO. 2021. Operational Guidelines for the Implementation of the World Heritage Convention. Available at: https://whc.unesco.org/document/190976
Vasić, Č., Jovanović, B. 1984. Mogućnost zaštite i prezentacije ranoeneolitskog i antičkog rudnika bakra Rudna Glava kod Majdanpeka. U: s.n. ur. 1984. Saopštenja XVI. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, 119-128.
Pavlović, D. 1969. Izmeštanje Trajanove table i drugi zaštitni radovi u pordučju Đerdapa. U: s.n. ur. 1969. Saopštenja VIII. Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture, 55-62.
Vasić Petrović, E., Momčilović Petronijević, A. 2015. Zaštitne konstrukcije na arheološkim nalazištima - Potreba ili trend? U: Folić, R. 2015. Zbornik radova IX naučnog stručnog međunarodnog savetovanja: Ocena stanja, održavanje i sanacija građevinskih objekata i naselja. Beograd: Savet građevinskih inženjera Srbije.
Sva prava zadržana (c) 2022 Arhitektura i urbanizam
Ovaj rad je pod Creative Commons Autorstvo-Deli pod istim uslovima 4.0 međunarodnom licencom.