Poluotvoreni blok i transformabilan stan: Stambene zgrade A–4 u Novom Sadu nagrađene Borbinom nagradom za arhitekturu
Sažetak
Rad istražuje arhitektonske i urbanističke odlike stambene zgrade tip A–4, osmišlјene prilikom realizacije urbanističkog projekta Novog naselјa u Novom Sadu sedamdesetih godina 20. veka, čiji su autori arhitekti Slavko Županski, Bora Radusinović i Radoje Cvetkov. Na osnovu njihovog projekta u novom gradskom naselјu izgrađena su tri poluotvorena stambena bloka. Ovaj inovativan projekat višeporodičnog stanovanja nagrađen je pokrajinskom nagradom „Borbe” za arhitekturu 1979. godine. Još od prve pokrajinske nagrade „Borbe”, dodelјene 1975. godine, nizale su se nominacije i nagrade za realizacije različitih tipologija koje potvrđuju značaj arhitekture za zajednicu. Nagrađenu i nominovanu arhitekturu u Vojvodini reprezentuje jedinstven projektantski stav autorâ iskazan u strukturalnosti i estetici ravničarskog modernizma, u kome su podjednako sublimirane kultura živlјenja i kultura građenja razvijana u afirmativnom odnosu prema urbanom i prirodnom okruženju. Na prostoru Novog naselјa urbanističkim planom je trebalo da se omogući unapređenje uslova stanovanja izgradnjom bolјih stanova (prema površini i opremlјenosti) i socijalne kohezije stanovništva kroz različite socijalne grupe. Arhitekturu proučavane stambene zgrade karakteriše razvijanje koncepta bloka u odnosu na urbanističke postavke naselјa i istraživanje stambenih potreba iz koga su proizašle različite mogućnosti organizacije i korišćenja stana. Autori su isticali nameru da stvore kuće koje će živeti i spolјa i iznutra i koje će imati takve oblike i ambijentalne vrednosti sa kojima se stanari mogu identifikovati i saživeti. U svim tim postupcima autori su tragali za poveznicom između arhitekture kolektivnog stanovanja koju su razrađivali i tradicionalnih panonskih kuća.
Reference
1. etapa. Novo naselje. s. a. Novi Sad: „Urbis” zavod za urbanizam, izgradnju i stanovanje.
Alihodžić, R. 2015. Arhitektura u Crnoj Gori 1965−1990. (Kroz prizmu Borbine nagrade). Podgorica: CANU.
Bači, Š., Balgač, E., Janjetov, R. 1979. Rad Instituta za građevinarstvo SAP Vojvodine na industrijalizaciji stambene izgradnje u Vojvodini. Izgradnja, 9, 4160.
Bajlon, M. 1976. Aktuelni problemi stambene izgradnje. Izgradnja, 11, 13−20.
Baylon, M. 1986. Neka pitanja stambene izgradnje. DaNS, 6, 6.
Bjažić Klarin, T. 2018. Housing in Socijalist Yugoslavia. U: Stierli, M., Kulić, V. Eds. 2018. Toward a Concrete Utopia: Architecture in Yugoslavia, 1948−1980. New York: The Museum of Modern Art, 90−95.
Bogičević, N. 1970. Proizvodnja elemenata sistema IMS u univerzalnoj fabrici betona u Novom Sadu. Izgradnja, 5, VI-XI
Borbine plakete i diplome za najbolja arhitektonska ostvarenja. 1965. Borba, 19. februar, 7.
Cagić, P., Lojanica, M. 1972. Stambene zajednice Blok III i Liman II (B-2) u Novom Sadu i sistem za industrijsku proizvodnju stanova NS-71. Izgradnja, Posebno izdranje – Stan i stanovanje, 166−181.
Centar za stanovanje IMS – Beograd. 1974. Informativni bilten, 15.
David, M. 1975. Sistem Premis. Arhitektura urbanizam, 74−77, 112−114.
Flašar, A. 1981. Stanje i pravci razvoja stambene izgradnje. Izgradnja, 11, 33−39.
Generalni urbanistički plan Novog Sada. 1974. Novi Sad: „Urbis” zavod za urbanizam, izgradnju i stanovanje.
Gropius, W. 1961. Sinteza u arhitekturi. Zagreb: Tehnička knjiga.
Gubić, I., Antešević, N. 2023. Stambena arhitektura Novog Sada kroz Nagradu „Borbe”. Katalog izložbe. Novi Sad: Centar za održivi urbani razvoj i kulturu „Struktura”.
Hofman, K. 1952. Urbanistički planovi i njihova realizacija u Vojvodini. Arhitektura, 2, 26−27.
Jevšenak, T., Žnidaršič, R. ur. 2021. Borba za arhitekturo – Vprašanje kolektivne identitete arhitekture v socialistični Jugoslaviji/Borba za arhitekturu – Pitanje o kolektivnom identitetu arhitekture u socijalističkoj Jugoslaviji. Ljubljana: Univerza v Ljubljani, Fakulteta za arhitekturo.
Jovanović, J., Tolić, I. 2012. “Borba” for architecture. U: Mako, V., Roter Blagojević, M., Vukotić Lazar, M. Eds. 2012. International Conference Architecture and Ideology. Belgrade: Faculty of Architecture, University of Belgrade; Board of Ranko Radović Award; Association of Applied Arts Artists and Designers of Serbia (ULUPUDS), 825−836.
Jovanović, S. 1981a. Arhitektura u Vojvodini – sedamdesete godine. Arhitektura, 176+7, 30−34.
Jovanović, S. 1981b. Arhitektura u Vojvodini od 1977−1981. 6. Sremskomitrovački salon. Sremska Mitrovica: Galerija Lazar Vazarević.
Jovanović, S. 2002. Odakle smo i kuda idemo. DaNS, 37, 14−15.
Jović, S. 2019. Generalni urbanistički planovi kao okvir modernizacije Novog Sada. DaNS, 85−86, 9.
Jović, S., Konstantinović, D., Zeković, M. 2023. Modernizacija Novog Sada u šest priča. U: Konstantinović, D. et al. ur. 2023. Novi Sad moderni grad. Novi Sad: Fakultet tehničkih nauka i BAZA, 34−65.
Kolacio, Z. 1980. Novo naselje u Novom Sadu – grupa objekata tipa A-4 [„Borbina” nagrada za 1979. godinu]. Arhitektura, 172+3, 74.
Krstić, D. 1986. Polazne osnove za prikaz stanovanja u Novom Sadu u periodu 1970−1980. godine. DaNS, 6, 9.
M., J. 1980. Stremljenja i putokazi graditeljstva. Borba, 19. februar, 5.
Marinić, I. 1983. Razvoj Novog Sada u periodu sprovođenja GUP-a od 1974. godine. DaNS, 3−4, 7−8.
Marković, M. 1972. Afirmacija nagrade za arhitekturu. Borba, 19. februar, 3.
Mecanov, D. 2008. Stambena izgradnja Beograda 1947−1967. Beograd: Zadužbina Andrejević.
Milenković, A. 1996. Arhitectura Politica Ultra. Beograd: Savez arhitekata Srbije; A. Milenković.
Milenković, B. 1977. Prognoza za stambenu sredinu. Beograd: Arhitektonski fakultet.
Milidragović, G. 2007. Stanovanje danas u Novom Sadu. DaNS, 58, 10.
Milosavljević, M. 1982. Razvoj urbanističkog i regionalnog prostornog planiranja u Novom Sadu. DaNS, 1, 6−7.
Mitrović, V. 2010. Arhitektura Bore Radusinovića. Novi Sad: Društvo arhitekata Novog Sada.
Mitrović, V. 2010. Arhitektura XX veka u Vojvodini. Novi Sad: Akademska knjiga; Muzej savremene umetnosti Vojvodine.
Mlađenović, I. 1972. Stambene kule P+18 na Bulevaru 23. oktobra u Novom Sadu. Izgradnja, Posebno izdranje – Stan i stanovanje, 162-165.
Na „Borbinom“ konkursu za najuspešnije arhitektonsko delo nagrade za hotel i garažu. 1971. Borba, 20. februar, 7.
Nacrt jedinstvenih tehničkih rešenja za projektovanje i građenje stambenih zgrada i stanova. 2008. Novi Sad: DaNS.
Pawley, M. 1971. Architecture versus Housing. New York: Praeger.
Petrović, P. 1970. Arhitektonsko i urbanističko oblikovanje objekata IMS sistema. Izgradnja, 4, 16−26.
Planiranje Mišeluka u savremenim uslovima – analiza predloženih rešenja u konkursnim elaboratima. Simpozijum – Mišeluk, Novi Sad, 12 – 14. mart 1980. Novi Sad: Skupština opštine Novi Sad; Savet za čovekovu sredinu i prostorno uređenje Saveznog izvršnog veća i Izvršnih veća republika i pokrajina.
Polić, D., Stupar, A. 2015. Urban Hertiage Reconsidered: Redefining the Planning Approach to Historical Areas of Novi Sad. Spatium, 22, 92−99.
Popović, D. 1980. Prava slika stanja. NIN, 1521, 2. mart, 30−31.
Pravilnik Borbine nagrade za arhitekturu. 1964. Beograd: Borba.
Prikaz konkursnih projekata 1965−1975. [4.0 Tri kule u Novom Sadu; 9.0 Blok III, Novi Sad; 10.0 Blok II, Novi Sad]. 1975. Arhitektura urbanizam, 74−77, 53, 66−69.
Prikaz nagrađenih radova na konkursu za stambene kule sa aneksima na Bulevaru 23. oktobra u Novom Sadu. 1969. Izgradnja, 2, 25−29.
Prikaz stanovanja u Novom Sadu od 1970-1980. godine. 1986. DaNS, 6, 5−21.
Proglašeno najbolje arhitektonsko ostvarenje u Vojvodini 1979. 1980. Dnevnik, 9. februar, 6.
Projekat Novo naselje: saradnja Zavoda za urbanizam, izgradnju i stanovanje „Urbis” Novi Sad sa projektnim organizacijam. 1975. Novi Sad: OUR Zavod za projektovanje.
Radović, R. 1969. Nagrada »Borbe« za arhitekturu. Arhitektura urbanizam, 59, 11.
Radović, R. 1971. »Borbine« nagrade za arhitekturu. Urbanizam Beograda, 11, 2−4.
Radović, R. 1979. Način života kao urbanizam. U: Radović, R. 1979. Živi prostor. Beograd: Nezavisna izdanja, 33−34.
Radović, R. 1995. Teorija i praksa jedinica stanovanja u svetu (Razvoj, kritičke analize i tendencije). U: Radović, R. 1995. Vrt ili kavez. Eseji i studije iz arhitekture i grada. Novi Sad: Prometej, 49−63.
Radović, S. 2004. Novi Sad – tipovi stanovanja i načina života. Zrenjanin: Agora.
Rogić, I. 1990. Stanovati i biti: rasprave iz sociologije stanovanja. Zagreb: Sociološko društvo Hrvatske.
Simin, N. 1980. Dvadeset varijanti istog stana. Dnevnik, 14. februar, V
Stambeni objekti, Novo naselje, I etapa. 1986. DaNS, 6, 21.
Stojković, B. 1986. Nagrade i kulturno stvaralaštvo. U: Šurbek, M. prir. 1986. Nagrade u kulturi. Kultura – dokumentacija, Sveska 4. Beograd: Zavod za proučavanje kulturnog razvitka.
Subotin, S. 1981. Izgradnja Novog naselja u Novom Sadu. Izgradnja, 11, 40−45.
Šurbek, M. prir. 1986. Nagrade u kulturi. Kultura – dokumentacija, Sveska 4. Beograd: Zavod za proučavanje kulturnog razvitka.
Vujnović, R. 1972. O kompleksnoj stambenoj izgradnji. Izgradnja, Posebno izdanje – Stan i stanovanje, 3−6.
Vujović, S. 1980. Stambena kriza i ljudske potrebe. Sv. 49. Beograd: Arhitektonski fakultet.
Vukadinović, V. 2010. Urban Planning of Novi Sad in the Period of Post-Socialism. SAJ, 2, 155−180.
Živojnović, L. 1984. Slika grada kroz kompleksno stanovanje – Novi Sad. Arhitektura urbanizam, 93, 36−38.
Županski, S. 1984. Poktrovlja Novog Naselja rezerva stambenog prostora. DaNS, 5, 5.
Sva prava zadržana (c) 2024 Arhitektura i urbanizam
Ovaj rad je pod Creative Commons Autorstvo-Deli pod istim uslovima 4.0 međunarodnom licencom.