„Šetam da ne emigriram! “: aktivizam i emigracija iz perspektive učesnika protesta Protiv diktature
Sažetak
Namera ovog rada je da ispita karakteristike odnosa između političkog aktivizma i planova za emigraciju među učesnicima protesta Protiv diktature. Anketno istraživanje učesnika protesta je sprovedeno u tri grada – Beogradu, Nišu i Subotici (N=175), tokom proleća 2017. godine. U radu se polazi od teorijskog modela „izlazak–glas“ („exit–voice“) koji je razvio ekonomista Albert Hiršman (1970). Primenjen u političkom kontekstu, ovaj model dovodi u vezu politički aktivizam i planove za iseljenje na takav način da je, ukoliko postoji prostor za javno iskazivanje nezadovoljstva, sklonost emigraciji manja. S druge strane, u slučaju visokog stepena nezadovoljstva društvenim prilikama i nemogućnosti da se kroz dostupne mehanizme političke participacije na njih utiče, jedan deo građana će odlučiti da se odseli. Nalazi istraživanja pokazuju da su učesnici protesta Protiv diktature politički aktivniji u odnosu na opštu populaciju. Oni češće potpisuju peticije, protestuju, štrajkuju, kontaktiraju predstavnike vlasti i doniraju novac za različite svrhe. Drugim rečima, učesnici protesta čine samo jezgro aktivnog građanstva u Srbiji. Ipak, ni razmišljanja o emigraciji im nisu strana. Većina ispitanika je tu opciju razmatrala a iseljenju su posebno skloni mladi, studenti i radno aktivni. S obzirom na važnost postojanja aktivnog građanstva za razvoj demokratije, visoka sklonost emigraciji učesnika protesta Protiv diktature je nešto što zabrinjava. Iako se fleksibilniji oblici političkog aktivizma (učešće u protestima, okupaciji javnih prostora, štrajkovima itd.), suprotno očekivanjima, nisu pokazali statistički značajno povezanim sa planovima za emigraciju, aktivni angažman kroz političke organizacije izdvojio se kao činilac koji smanjuje šanse preseljenja u drugu zemlju, što delimično potvrđuje pretpostavke izvedene na osnovu Hiršmanovog modela.
Reference
Bešić, M. (2016). Poverenje u institucije u bivšim jugoslovenskim republikama. Sociologija, 57(2), 302–318.
Barry, C. M., Clay, C.C, Flynn, M. E., & Robinson, G. (2014). Freedom of foreign movement, economic opportunities abroad, and protest in non-democratic regimes. Journal of Peace Research, 51(5), 574–588.
Benvenisti, E. (1999). Exit and Voice in the Age of Globalization. Michigan Law Review, 98(1), 167–213.
Bobić, M., Vesković Anđelković, M., & Kokotović Kanazir, V. (2015). Studija o spoljnim i unutrašnjim migracijama u Srbiji sa posebnim osvrtom na mlade. SDC, IOM, UNDP. Posećeno 12. 1. 2019. URL: https://serbia.iom.int/sites/default/files/publications/documents/Studija%20o%20spoljnim%20i%20unutrašnjim%20migracijama%20građana%20Srbije%20sa%20posebnim%20osvrtom%20na%20mlade.pdf.
Bobić, M., & Babović, M. (2013). Međunarodne migracije u Srbiji – stanje i politike. Sociologija, 55(2), 209–228.
Burgess, K. (2012). Migrants, Remittances, and Politics: Loyalty and Voice after Exit. The Fletcher forum of world affairs, 36(1), 43–55.
Cvejić, S. (2004). Građanski pokret, socijalni kapital i institucionalna transformacija u post-socijalističkoj Srbiji. Sociologija, 46(3), 269–282.
Dowding, K., & John, P. (2012). Exits, Voices and Social Investment – Citizens’ Reaction to Public Services. Cambridge: Cambridge University Press.
Grečić, V. (2016, 4. oktobar). Prošla godina rekordna po iseljavanju iz Srbije. Politika. Posećeno: 3. 12. 2018. URL: http://www.politika.rs/sr/clanak/364849/Прошла-година-рекордна-по-исељавању-из-Србије.
Gredelj, S. (2000). Politička kultura građana Srbije. Filozofija i društvo, 16, 93–112.
Hirschman, A. (1970). Exit, Voice and Loyalty: Responses to Decline in Firms, Organizations and States. Cambridge MA: Harvard University Press.
Hirschman, A. (1978). Exit, Voice, and the State. World Politics, 31(1), 90–107.
Hoffman, B. (2008). Bringing Hirschman Back In: Conceptualizing Transnational Migration as a Reconfiguration of “Exit”, “Voice”, and “Loyalty”. GIGA Working Papers 91/2008. Posećeno: 24. 8. 2017. URL: https://www.giga-hamburg.de/de/system/files/publications/wp91_hoffmann.pdf.
Klačar, B. (2015). Nepoverenje u političke stranke – prolazni izazov ili problem za izbornu participaciju u Srbiji?. Godišnjak Fakulteta političkih nauka, 9(14), 185–199.
Klandermans, B., Walgrave, S., Stekelenburg, J., Verhulst, J., Laer, J., Wouters, R., Troost, D., & Leeuwen, A. (2011). Manual for Data Collection on Protest Demonstrations - Caught in the Act of Protest: Contextualizing Contestation (CCC – Project). Version 3.0. http://www.protestsurvey.eu
Kirkpatrick, J. (2018). Resistant Exit. Contemporary Political Theory. (online first) https://doi.org/10.1057/s41296-018-0252-1.
Lyons W. E., & Lowery, D. (1986). The Organization of Political Space and Citizen Responses to Dissatisfaction in Urban Communities: An Integrative Model.
The Journal of Politics, 48(2), 321–346.
Marwell, G., & Oliver, P. (1993). The Critical Mass in Collective Action: A Micro-social Theory. Cambridge: Cambridge University Press.
Mojsilović, M., Klačar, B., Sretenović, V., Žegarac, J., & Radović, N. (2011). Neposredno učešće građana u upravljanju lokalnom zajednicom – Problemi, izazovi i preporuke za unapređenje procesa, Beograd: OEBS. Posećeno: 16. 8. 2017. URL:
http://www.osce.org/sr/serbia/82794?download=true.
Norris, P. (2002). Democratic Phoenix: Political Activism Worldwide. Oxford: Oxford University Press.
Olson, M. (1971). Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups. 2nd edn. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Opp, K-D. (1988). Grievances and Participation in Social Movements. American Sociological Review, 53(6), 853–864.
Orbell, J., & Uno, T. (1972). A Theory of Neighborhood Problem Solving: Political Action Versus Residential Mobility. American Political Science Review, 66, 471–489.
Oropesa, R. S. (1989). Neighborhood Associations, Political Repertoires and Neighborhood Exits. Sociological Perspectives, 32(4), 435–452.
Penev, G., & Predojević-Despić, J. (2012). Prostorni aspekti emigracije iz Srbije. Tri „vruće“ emigracione zone. Stanovništvo, 50(2), 35–64.
Pešić, J. (2017). Politička participacija učesnika protesta Protiv diktature. Sociologija, 59(4), 452–475.
Petrović, J., & Petrović, D. (2017). Konektivna akcija kao novi obrazac protestnog aktivizma. Sociologija, 59(4), 405–426.
Petrović, J. (2018). Protestna politika u digitalno doba – slučaj Protesta protiv diktature. In J. Pešić, V. Backović, A. Mirkov (eds.), Srbija u uslovima globalne krize neoliberalnog oblika kapitalističke regulacije (pp. 127–146). Beograd: Univerzitet u Beogradu, ISI FF.
Pfaff, S., & Kim, H. (2003). Exit–Voice Dynamics in Collective Action: An Analysis of Emigration and Protest in the East German Revolution. American Journal of Sociology, 109(2), 401–44.
Roberts, N. C. (2015). Direct Citizen Participation – Challenges and Dilemmas. In N. C. Roberts (ed.), The Age of Direct Citizen Participation (pp. 3–18). London: Routledge.
Stanojević, D., & Stokanić, D. (2014) Između Sicilije i Lombardije odnos poverenja, građanskih normi i društvene participacije među građanima Srbije. Sociologija, 56(2), 181–200.
Somin, I. (2008). Tiebout Goes Global: International Migration as a Tool for Voting with Your Feet. Missouri Law Review, 73(4), 1–18.
Stevanović, M. N. (2017, 30. oktobar). Emigracija iz Srbije dobila galopirajući trend. Danas. Posećeno: 3. 12. 2018. URL: https://www.danas.rs/ekonomija/emigracija-iz-srbije-dobila-galopirajuci-trend/.
Tiebout, C. M. (1956). A Pure Theory of Local Expenditures. Journal of Political Economy, 64, 416–424.
Van der Land, M., & Doff, W. (2010). Voice, exit and efficacy: dealing with perceived neighbourhood decline without moving out. Journal of Housing and the Built Environment, 25, 429–445.
Van Deth, J. W. (2001). Studying Political Participation: Towards a Theory of Everything? Conference paper, April 2001. Posećeno: 22. 8. 2017. URL: https://www.researchgate.net/publication/258239977.
Van Deth, J. W. (2014). A Conceptual Map of Political Participation. Acta Politica, 49, 349–367.
Verba, S., & Nie, N. H. (1972). Participation in America: Political Democracy and Social Equality. Chicago: University of Chicago Press.
Verba, S., Schlozman, K. L, & Brady, H. (1995). Voice and Equality: Civic Voluntarism in American Politics. Cambridge: Harvard University Press.
Vujadinović, D. (2009). Civilno društvo i političke institucije – Srbija u vrtlogu promena. Beograd: Pravni fakultet.
Vukelić, J. (2009). Neposredno učešće građana u donošenju odluka na lokalnom nivou vlasti u Srbiji. Sociologija, 51(3), 291–312.
Vuković, D. (2016). Uloga građanskog društva u uspostavljanju odgovorne vlasti u savremenoj Srbiji: o granicama depolitizovanog građanskog aktivizma. Sociologija, 57(4), 637–661.
Autori zadržavaju autorska prava nad objavljenim člancima, a izdavaču daju neekskluzivno pravo da članak objavi, da u slučaju daljeg korišćenja članka bude naveden kao njegov prvi izdavač, kao i da distribuira članak u svim oblicima i medijima.
Licenciranje
Objavljeni članci distribuiraju se u skladu sa licencom Creative Commons Autorstvo - Deliti pod istim uslovima 4.0 International (CC BY-SA). Dopušteno je da se delo kopira i distribuira u svim medijima i formatima, da se prerađuje, menja i nadograđuje u bilo koje svrhe, uključujući i komercijalne, pod uslovom da se na pravilan način citiraju njegovi prvobitni autori, postavi link ka originalnoj licenci, naznači da li je delo izmenjeno i da se novo delo objavi pod istom licencom kao i originalno.
Korisnici su pri tome dužni da navedu pun bibliografski opis članka objavljenog u ovom časopisu (autori, naslov rada, naslov časopisa, volumen, sveska, paginacija), kao i njegovu DOI oznaku. U slučaju objavljivanja u elektronskoj formi takođe su dužni da postave HTML link, kako sa originalnim člankom objavljenim u časopisu CM: Communication and Media, tako i sa korišćenom licencom.
Autori mogu da stupaju u zasebne, ugovorne aranžmane za neekskluzivnu distribuciju rada objavljenog u časopisu (npr. postavljanje u institucionalni repozitorijum ili objavljivanje u knjizi), uz navođenje da je rad prvobitno objavljen u ovom časopisu.
Politika samoarhiviranja
Autorima je dozvoljeno da objavljenu verziju rada deponuju u institucionalni ili tematski repozitorijum ili da je objave na ličnim veb stranicama (uključujući i profile na društvenim mrežama, kao što su ResearchGate, Academia.edu, itd.), na sajtu institucije u kojoj su zaposleni u bilo koje vreme nakon objavljivanja u časopisu.
Autori su obavezni da pritom navedu pun bibliografski opis članka objavljenog u ovom časopisu (autori, naslov rada, naslov časopisa, volumen, sveska, paginacija) i postave link, kako na DOI oznaku tog članka, tako i na korišćenu licencu.Autorima je dozvoljeno da objavljenu verziju rada deponuju u institucionalni ili tematski repozitorijum ili da je objave na ličnim veb stranicama (uključujući i profile na društvenim mrežama, kao što su ResearchGate, Academia.edu, itd.), na sajtu institucije u kojoj su zaposleni u bilo koje vreme nakon objavljivanja u časopisu.
Odricanje od odgovornosti
Stavovi izneti u objavljenim radovima ne izražavaju stavove urednika i članova redakcije časopisa. Autori preuzimaju pravnu i moralnu odgovornost za ideje iznete u svojim radovima. Izdavač neće snositi nikakvu odgovornost u slučaju ispostavljanja bilo kakvih zahteva za naknadu štete.