Potrošnja diklofenaka i zdravstveni ishodi kod ambulantnih bolesnika obolelih ili sa visokim rizikom od kardiovaskularnih bolesti u Crnoj Gori nakon implementacije inovativnog digitalnog alata za minimizaciju rizika
Sažetak
Uvod/Cilj. Mere za minimizaciju rizika (risk minimization measures – RMMs) za lekove su jedna od najvažnijih intervencija u održavanju pozitivnog odnosa korist–rizik i omogućavanju njihove bezbedne upotrebe. Sistemske formulacije diklofenaka su lekovi sa rutinskim i dodatnim RMMs zbog njihovog dobro utvrđenog kardiovaskularnog (KV) bezbednosnog rizika. U crnogorski Informacioni sistem primarne zdravstvene zaštite je 2021. godine implementirana inovativna digitalna alatka (IDA). Cilj rada bio je da se analizira potrošnja diklofenaka kod bolesnika sa KV rizikom koji nisu koristili diklofenak pre uvođenja nove IDA za RMM (diclofenac-naïve bolesnici) uzimajući u obzir njihove demografske (pol i starost) i kliničke karakteristike [KV bolesti (KVB)/faktori rizika od KVB]. Metode. Oboleli od KVB/bolesti koje predstavljaju rizik od razvoja KVB (stanja koje su kontraindikacije/stanja koja zahtevaju mere predostrožnosti za propisivanje diklofenaka) odabrani su nakon automatizovanog skrininga svih dijagnoza, klasifikovanih u skladu sa Međunarodnom klasifikacijom bolesti, 10. revizija, iz njihove elektronske medicinske dokumentacije. Ovi bolesnici imali su i medicinske dijagnoze koje su bile indikacije za propisivanje nesteroidnih antizapaljenskih lekova kao što je diklofenak. Bolesnici su praćeni u periodu od godinu dana nakon uvođenja IDA (4. oktobar 2021 – 4. oktobar 2022). Potrošnja diklofenaka analizirana je po standardnoj metodologiji Svetske zdravstvene organizacije na osnovu broja definisanih dnevnih doza na 1 000 stanovnika dnevno i Anatomsko terapijsko-hemijske klasifikacije lekova, kao i ukupnog broja recepata i propisanih pakovanja leka, uzimajući u obzir pol, godine života i dijagnoze bolesnika sa visokim KV rizikom. Rezultati. Pokazano je da se diklofenak češće propisivao ženama i bolesnicima starosti 45–64 godina. Kada je reč o medicinskim dijagnozama koje su kontraindikacije/ zahtevaju mere predostrožnosti za primenu diklofenaka, lek je najčešće bio propisivan bolesnicima sa ishemijskom bolešću srca (38,15%), odnosno hipertenzijom (71,00%). Nakon uvođenja leka u terapiju povećao se broj bolesnika sa dijagnozama (KVB) koje su kontraindikacije za primenu diklofenaka. Najveći porast zabeležen je kod bolesnika sa bolestima arterija, malih arterija i kapilara (41,77%) i kongestivnom srčanom insuficijencijom (28,57%). Zaključak. Nakon uvođenja IDA kao nove RMM od neželjenih KV efekata diklofenaka u Informacioni sistem primarne zdravstvene zaštite Crne Gore, kod bolesnika sa bezbednosno rizičnim KV dijagnozama koji ga ranije nisu primali, lek se najčešće propisivao diclofenac-naïve bolesnicama, osobama starosti 45-64 godine i onima koji su imali dijagnoze koje su zahtevale mere opreza prilikom njegove upotrebe. Upotreba diklofenaka dovela je do povećanja broja bolesnika sa KVB što ukazuje na potrebu uvođenja novih mera za smanjenje rizika od njegovih štetnih KV efekata.
Reference
European Medicines Agency (EMA). Guideline on good pharmacovigilance practices (GVP). Module V – Risk management systems (Rev 2) [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2017 [accessed 2023 Dec 20; cited 2025 May 29]. Available from: https://www.ema.europa
.eu/en/documents/scientific-guideline/guideline-good-pharm
acovigilance-practices-module-v-risk-management-systems-rev
-2_en.pdf
European Medicines Agency (EMA). Guideline on good pharma-covigilance practices (GVP). Module XVI – Risk minimisation measures (Rev 3) [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2024 [accessed 2024 Sep 11; cited 2025 May 29]. Available from: https://www.ema.europa.eu/en/do
cuments/regulatory-procedural-guideline/guideline-good-phar
macovigilance-practices-gvp-module-xvi-risk-minimisation-me
asures-rev-3_en.pdf
Institute for Medicines and Medical Devices. Law on Medicines (Official Gazette of Montenegro 80/2020) [Internet]. Montenegro: Institute for Medicines and Medical Devices; 2020 [accessed 2023 Nov 20; cited 2025 May 29]. Available from: https://cinmed.me/wp-content/uploads/2023/01/Law
-on-medicines-Official-Gazette-of-Montenegro-080-20-unoffic
ial-translation.pdf
European Commission. Directive 2010/84/EU of the European Parliament and of the Council of 15 December 2010 amend-ing as regards pharmacovigilance, Directive 2001/83/EC on the Community code relating to medicinal products for hu-man use (Official Journal of the European Union. 348, 31.12.2010, 74-99) [Internet]. Brussels, BE: European Com-mission; 2010 [accessed 2023 Nov 10; cited 2025 May 29]. Available from: https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:
L:2010:348:0074:0099:EN:PDF
European Commission. Regulation 1235/2010 of the European Parliament and of the Council of 15 December 2010 amend-ing, as regards pharmacovigilance of medicinal products for human use, Regulation 726/2004 and Regulation 1394/2007 (Official Journal of the European Union. 348, 31.12.2010, p. 1–16) [Internet]. Brussels, BE: European Commission; 2010 [accessed 2023 Nov 10; cited 2025 May 29]. Available from: https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ
:L:2010:348:0001:0016:EN:PDF
European Commission. Commission Implementing Regulation 520/2012 of the European Parliament and of the Council of 19 June 2012, on the performance of pharmacovigilance ac-tivities provided for in Regulation 726/2004 of the European Parliament and of the Council and Directive 2001/83/EC of the European Parliament and of the Council (Official Journal of the European Union. 159, 20.06.2012, p. 5-25) [Internet]. Brussels, BE: European Commission; 2012 [accessed 2023 Nov 10; cited 2025 May 29]. Available from: https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2012:159:0005:0025:EN:PDF
European Medicines Agency (EMA). PRAC Strategy on Measur-ing the Impact of Pharmacovigilance activities (Revision 2) [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2022 [accessed 2023 June 11; cited 2025 May 29]. Available from: https://www.ema.europa.eu/en/documents/other/pra
c-strategy-measuring-impact-pharmacovigilance-activities_en.pdf
European Medicines Agency (EMA). The European Network of Centres for Pharmacoepidemiology and Pharmacovigilance (ENCePP) Guide on Methodological Standards in Pharmaco-epidemiology (Revision 11) [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2010 [accessed 2023 July 15; cited 2025 May 29]. Available from: https://encepp.europa.eu
/document/download/f6e403a6-8033-4c22-a5ff-195ba366629
_en?filename=01.ENCePPMethodsGuideRev.11.pdf
European Medicines Agency (EMA). Assessment report for Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs (NSAIDs) and cardiovascular risk. Procedure no: EMEA/H/A-5(3)/1319 [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2012 [accessed 2021 Dec 3; cited 2025 May 29]. Available from: https://www.ema.europa.eu/en/documents/referral/
assessment-report-article-53-procedure-non-steroidal-anti-infla
mmatory-drugs-nsaids-cardiovascular_en.pdf
European Medicines Agency (EMA). New safety advice for diclofenac – CMDh endorses PRAC recommendation [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2013 [accessed 2021 Dec 25; cited 2025 May 29]. Available from: https://www.ema.europa.eu/en/news/new-safety-advice-diclofenac-cmdh-endorses-prac-recommendation
European Medicines Agency (EMA). New safety advice for diclofenac – New measures aim to minimise cardiovascular risks [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2013 [accessed 2021 Dec 25; cited 2025 May 29]. Available from: https://www.ema.europa.eu/en/documents/referral/
diclofenac-article-31-referral-new-safety-advice-diclofenac_en.pdf
Institute for Medicines and Medical Devices. Summary of product characteristics. Diclofenac, extended-release tablets, 100 mg, Galenika A.D. Serbia [Internet]. Montenegro: Institute for Medicines and Medical Devices; 2023 [accessed 2023 Dec 20; cited 2025 May 29]. Available from: https://cinmed.me/wp-content/uploads/media-registri/1141743_diklofen%20100mg
%20smpc_odobreni.docx (Montenegrin)
Institute for Medicines and Medical Devices. Healthcare professional communication on safety of medicines containing diclofenac [Internet]. Montenegro: Institute for Medicines and Medical Devices; 2015 [accessed 2023 Nov 11; cited 2025 May 29]. Available from: https://cinmed.me/wp-content/uploads/20
/12/DiklofenakDHPC.pdf (Montenegrin)
Stanković M, Turković N, Dobrić S, Rančić N. Prescription pat-terns of diclofenac in patients with cardiovascular diseases or at high risk for cardiovascular diseases at primary health care level in Montenegro: retrospective, national, drug utilization study. Vojnosanit Pregl 2023; 80(9): 778–88.
Stanković M, Turković N, Dobrić S, Rančić N. Evaluation of diclofenac utilization patterns before and after digital risk minimization intervention in outpatient settings in Montenegro. Drugs Ther Perspect 2024; 40: 90–100.
World Health Organization (WHO). International Classification of Diseases (ICD) 10th Revision [Internet]. Geneva, CH: WHO; 2019 [accessed on 2024 May 19; cited 2025 May 29]. Available from: https://icd.who.int/browse10/2019/en
WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology. ATC/DDD Index 2016 [Internet]. Oslo, NO: Norwegian Institute of Public Health; 2016 [accessed on 2024 May 19; cited 2025 May 29]. Available from: http://www.whocc.no/a
tc_ddd_index/
European Medicines Agency (EMA). Usage Patterns of Selected Systemic NSAIDs (including Diclofenac): A Retrospective Cohort Study [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2015 [accessed 2024 May 25; cited 2025 May 29]. Available from: https://catalogues.ema.europa.eu/
node/1437/administrative-details
European Medicines Agency (EMA). Usage Patterns of Selected Systemic NSAIDs (including Diclofenac): A Retrospective Cohort Study [Internet]. Amsterdam, NL: European Medicines Agency; 2015 [accessed 2024 May 25; cited 2025 May 29]. Available from: https://catalogues.ema.europa.eu/
sites/default/files/document_files/vol458a2001--legacy-clinic
al-study-report-redacted.pdf
Morales DR, Morant SV, MacDonald TM, Hallas J, Ernst MT, Pottegard A, et al. Impact of EU regulatory label changes for diclofenac in people with cardiovascular disease in four coun-tries: Interrupted time series regression analysis. Br J Clin Pharmacol 2021; 87(3): 1129–40.
Dominick KL, Ahern FM, Gold CH, Heller DA. Gender differ-ences in NSAID use among older adults with osteoarthritis. Ann Pharmacother 2003; 37(11): 1566−71.
Mauvais-Jarvis F, Bairey Merz N, Barnes PJ, Brinton RD, Carrero JJ, DeMeo DL, et al. Sex and gender: modifiers of health, dis-ease and medicine. Lancet 2020; 396(10250): 565−82. Erra-tum in: Lancet 2020; 396(10252): 668.
Barnabe C, Bessette L, Flanagan C, Leclercq S, Steiman A, Kalache F, et al. Sex differences in pain scores and localization in in-flammatory arthritis: a systematic review and metaanalysis. J Rheumatol 2012; 39(6): 1221−30.
Langaas HC, Hurley E, Dyrkorn R, Spigset O. Effectiveness of an academic detailing intervention in primary care on the prescribing of non-steroidal anti-inflammatory drugs. Eur J Clin Pharmacol 2019; 75(4): 577–86.
