UTICAJ SPOLJAŠNJIH TAFONOMSKIH FAKTORA NA SKELETNU OČUVANOST – SEKUNDARNO OTVARANJE GROBOVA NA SARMATSKIM NEKROPOLAMA

Tamara Pavlovic; Marija  Djuric

doi:10.5937/mp75-45142

Tamara Pavlovic Centar za biologiju kosti, Medicinski fakultet Beograd
Marija Djuric Centar za biologiju kosti, Medicinski fakultet u Beogradu

DOI: https://doi.org/10.5937/mp75-45142

Ključne reči: Bioantropologija, humani osteološki ostaci, tafonomija, subaerial weathering, kasna antika, Sarmati

Sažetak

Nakon pohranjivanja tela u zemlju i procesa skeletizacije, skeletni ostaci prolaze kroz različite prirodne tafonomske procese (pod uticajem tipa zemljišta, klime, fluvijalnih procesa, flore, faune, itd.) koji ih modifikuju i ostavljaju makroskopski vidljive tragove na površini kosti. Stanje očuvanosti i fragmentovanosti skeletnog materijala dodatno se menja ukoliko su ovi procesi izloženi i naknadnim antropogenim faktorima, kao što je sekundarno otvaranje grobnih celina, koje podrazmeva poremećaj prirodne sredine (geoloških slojeva, mikro klime, oksidacije, uticaj vremenskih prilika itd.) u kojima su kosti prvobitno pohranjene. Ovakvi tafonomski procesi koji nastaju usled dugotrajne izloženosti atmosferskim uticajima i dejstva podzemnih voda (engl. subaerial weathering) izazivaju pucanje kortikalne i trabekularne kosti i pojavu frakturnih linija i sitnih pukotina, ljuštenje korteksa, abradiranje površine kosti, kao i izbeljenost kostiju usled gubitka kolagena. U bioantropološkoj i forenzičnoj praksi, kao i u istraživanjima u ovim oblastima, ovakve promene na kostima, zajedno sa drugim tafonomskim stanjima, obično ostaju zanemarene uprkos svojoj značajnoj učestalosti. Takav je slučaj i sa skeletnim ostacima iz kasnoantičkih nekropola na teritoriji Srbije koje pripadaju istorijskoj populaciji Sarmata koja je naseljavala područje Panonske nizije. Iako je skeletna očuvanost ovog materijala često predmet diskusija u bioantropologiji i arheologiji, dosadašnja istraživanja nisu se praktično bavila problematikom očuvanosti i fragmentovanosti ovog materijala. Najnovija istraživanja sprovedena u Centru za biologiju kosti, na Medicinskom fakultetu u Beogradu pokazala su na koji način i u kojoj meri su postmortem aktivnosti ljudi (sekundarno otvaranje grobova prilikom pljačke) direktno i indirektno uticale na očuvanost skeletnog materijala iz sarmatskih nekropola. Studija je pokazala da se na skeletnim ostacima iz takozvanih poremećenih grobova nalazi mnoštvo tragova tafonomskih procesa (pukotine, frakture, ljuštenje, izbeljene kosti) koji su nastali usled kontinuiranog dejstva spoljašnjih atmosferskih faktora (sunce, kiša, sneg, mraz) na skeletne ostatke.

Reference

1. Haglund WD, Sorg MH. Forensic taphonomy: The postmortem fate of human remains. Boca Raton: CRC Press; 1997.

2. Pokines JT, Symes SA, L'Abbé Ericka N. Manual of Forensic taphonomy. Boca Raton: CRC Press; 2022.

3. Pokines J, Symes SA. Manual of Forensic Taphonomy (1st ed.). CRC Press; 2013.

4. Nielsen-Marsh CM, Hedges REM. Patterns of diagenesis in bone I: The effects of site environments. Journal of Archaeological Science. 2000;27(12):1139–50.

5. Manifold BM. Skeletal preservation of children's remains in the archaeological record. HOMO. 2015;66(6):520–48.

6. Roksandic M. Position of skeletal remains as a key to understanding mortuary behavior. Advances in Forensic Taphonomy. 2001.

7. Blau S. The effects of weathering on bone preservation. Taphonomy of human remains: Forensic analysis of the dead and the depositional environment. 2017

8. Behrensmeyer A. Taphonomic and ecologic information from bone weathering. Paleobiology. 1078; 4(2): 150-162.

9. Knüsel CJ, Robb J. Funerary taphonomy: An overview of goals and methods. Journal of Archaeological Science: Reports. 2016; 10:655–73.

10. Grumeza L. Sarmatian cemeteries from Banat: (late 1st - Early 5th centuries AD). Cluj-Napoca: Mega Publishing House; 2014.

11. Istvánovits E., Kulcsár V. Sarmatians – History and Archaeology of a Forgotten People. Römisch-Germanisches Zentralmuseum. Mainz.2017.

12. Vaday A. Historical overview, in Hungarian archaeology at the turn of the millennium. Budapest: Ministry of National Cultural Heritage, Teleki László Foundation. 2003.

13. Pavlovic T, Grumeza L, Roksandic M, Djuric M. Taking from the dead: Grave disturbance of Sarmatian cemeteries in the Banat region. International Journal of Osteoarchaeology. 2022; 32( 3): 630– 644.

14. Fothi E. Anthropological Conclusions of the Study of Roman and Migration Periods. Acta Biologica Szegediensis. 2000; 44 (1–4): 87–94.