Transformacija institucionalne strukture urbanističkog planiranja u  postsocijalističkoj tranziciji: primer Savskog keja na Novom Beogradu

Marija Maruna; Vesna Teofilović; Danijela M Milovanović Rodić

doi:10.5937/a-u0-45379

Marija Maruna Univerzitet u Beogradu – Arhitektonski fakultet https://orcid.org/0000-0001-9015-0683
Vesna Teofilović Univerzitet u Beogradu – Arhitektonski fakultet https://orcid.org/0009-0009-1023-690X
Danijela M Milovanović Rodić Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski fakultet, Departman za urbanizam https://orcid.org/0000-0002-5691-865X

DOI: https://doi.org/10.5937/a-u0-45379

Ključne reči: urbani razvoj, transformacija institucija, mehanizmi planiranja, proces odlučivanja, Srbija

Sažetak

Rad je posvećen istraživanju transformacije institucionalne strukture urbanističkog planiranja u periodu postsocijalističke tranzicije u Srbiji. Cilј je omogućavanje uvida u putanju modifikacije urbanističkog planiranja usled strukturnih promena društveno-ekonomskog i političkog sistema u vremenskom obuhvatu od 2000. godine do danas. U fokusu istraživanja su analiza promena uloge i pozicije institucija u procesima odlučivanja o urbanom razvoju, i posebno mehanizmi koji se u tim procesima koriste. Kroz hronološki pregled urbanističkih planova izabranih novobeogradskih blokova na Savskom keju posmatra se nekoliko aspekata procesa planiranja: (a) promene u planiranim namenama površina, (b) promene u učešću institucija u procesu planiranja i (c) promene u korišćenim mehanizmima u procesu planiranja. Rezultati istraživanja pokazuju da je tokom dve decenije postsocijalističke tranzicije urbanističko planiranje transformisano u pravcu: (a) klјučnog instrumenta za redistribuciju prostornih resursa u korist interesa privatnog kapitala, (b) centralizacije odlučivanja − u vertikalnom smislu kroz prošireni uticaj viših nivoa vlasti, a u horizontalnom smislu koncentracijom moći u okviru grupe donosilaca odluka na gradskom nivou i (c) razrade mehanizama donošenja odluka na samom kraju procesa planiranja i unutar uskog kruga institucija gradske vlasti, upotrebom instituta amandmana.

Biografije autora

Marija Maruna, Univerzitet u Beogradu – Arhitektonski fakultet

Redovni profesor

Vesna Teofilović, Univerzitet u Beogradu – Arhitektonski fakultet

Student doktorksih studija

Danijela M Milovanović Rodić, Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski fakultet, Departman za urbanizam

Docent

Reference

Čolić, N., Dželebdžić, O. 2018. Beyond formality: A contribution towards revising the participatory planning practice in Serbia. Spatium, 39, 17-25, doi: https://doi.org/10.2298/SPAT1839017C.

Čukić, I., Đokić, J., Graovac, A., Maruna, M., Milovanović Rodić, D., Perić, A., Radovanović, K., Savkić, D., Slavković, Lj., Teofilović, A. (prema abecednom redu) 2022. 100 godina transformacije koncepta javnog interesa u prostornom razvoju Srbije: razumevanje društvenog konteksta. U: Šećerov, V., Đorđević, D.S., Radosavljević, Z., Jeftić, M. ur. Lokalna samouprava u planiranju i uređenju prostora i naselja. Beograd: Asocijacija prostornih planera Srbije i Univerzitet u Beogradu - Geografski fakultet, 137-149.

Čukić, I., Stojić, B., Ćatić, A., Mićanović, M. ur. 2022. Izrada planova iza pritvorenih vrata: Izveštaj o stepenu učešća građana u procesima urbanističkog planiranja u Beogradu za 2021. godinu. Beograd: Institut za urbane politike / Ministarstvo prostora.

Đokić Pavkov, J., Graovac, A. 2021. Problemi sprovođenja planova generalne regulacije Beograda. U: Jevtić, A., Drašković, B. ur. Međunarodna konferencija 17. letnja škola urbanizma i upravljanja geoprostornim podacima: Iskustva i perspektive urbanističkog planiranja. Vrnjačka Banja: Udruženje urbanista Srbije, 73-80.

Đokić, J., Graovac, A., Radovanović, K., Slavković, Lj. 2022. Utvrđivanje javnog interesa ili podsticanje nesporazuma: izmene i dopune plana generalne regulacije Beograda. U: Šećerov, V., Đorđević, D.S., Radosavljević, Z., Jeftić, M. ur. Lokalna samouprava u planiranju i uređenju prostora i naselja. Beograd: Asocijacija prostornih planera Srbije i Univerzitet u Beogradu - Geografski fakultet, 179-187.

Đurović, S. 2022. Politika upravljanja građevinskim zemljištem u javnoj svojini. Beograd: Institut za urbane politike / Ministarstvo prostora.

Graovac, A. 2022. Urbanističko planiranje i upravljanje građevinskim zemljištem u javnoj svojini. Beograd: Institut za urbane politike / Ministarstvo prostora.

Graovac, A., Đokić, J., Radovanović, K., Slavković, Lj. 2022. Javni uvid u izmene i dopune plana generalne regulacije PGR Beograda. Beograd: Nova planska praksa.

Graovac, A., Jovanović, P. 2017. Relation between planning and realization of open spaces in New Belgrade super-blocks: Case studies of blocks 45 and 70. In: Bijedić, D., Krstić Furundžić, A., Zečević, M. ed. 4th International Academic conference on Places and Technologies: Keeping up with technologies in the conteyt of urban and rural synergy. Sarajevo: Arhitektonski fakultet Univerziteta u Sarajevu, 244-252.

Hall, P. A., Taylor, R. C. R. 1996. Political Science and the Three New Institutionalisms. Political Studies, 44(5), 936–957, doi: https://doi.org/10.1111/j.1467-9248.1996.tb00343.x.

Healey, P. 2007a. Urban Complexity and Spatial Strategies: Towards a relational planning for our times. Routledge: London.

Healey, P. 2007b. New Institutionalism and the Transformative Goals of Planning. In: Verma, N. ed. Institutions and Planning. Oxford and Amsterdam: Elsevier, 61-90.

Jerinić J. 2020. U ime javnosti - legitimacija zastupnika kolektivnih interesa i širih interesa javnosti u upravnim stvarima. Pravni zapisi, 11(2), 504-531, doi: https://doi.org/10.5937/pravzap0-29648.

Lazarević Bajec, N. 2009. Rational or collaborative model of urban planning in Serbia: institutional limitation, Serbian Architectural Journal, 1(2), 81−106

March, J. G., Olsen J. P. 2006. Elaborating the new institutionalism. In: Rhodes, R. A. W., Binder, S. A., Rockman B. A. eds. The Oxford handbook of political institutions. Oxford: Oxford University Press, 3-20.

Maričić, T., Cvetinović, M., Bolay, JC. 2018. Participativno planiranje u urbanom razvoju postsocijalističke Srbije. U: Bolay J.C., Maričić, T., Zeković, S. Ur. Podrška procesu urbanog razvoja. Lausanne/Beograd : EPFL&IAUS, 1-27.

Maruna, M., Čolić, R., Milovanović Rodić, D. 2018. A New Regulatory Framework as both an Incentive and Constraint to Urban Governance in Serbia. In: Bolay, J.C., Maričić, T., Zeković, S. Eds. A Support to Urban Development Process. Belgrade: EPFL & IAUS, 80-108.

Maruna, М., Graovac, А. 2021. Ka kritičko-refleksivnom planeru: prilog unapređenju prakse na primeru kompleksa „Avala filma” [Towards а Critical аnd Reflective Planner: A Contribution to Improved Practice Using the Case Study оf the Avala Film Complex. Arhitektura i urbanizam, 52, 16-26, doi: https://doi.org/10.5937/a-u0-31716.

Milojević, M., Maruna, M., Djordjević, A. 2019. Transition of collective land in modernistic residential settings in New Belgrade, Serbia. Land, 8, 174, doi: https://doi.org/10.3390/land8110174.

Milovanović Rodić, D., Slavković, Lj., Maruna, M., Radovanović, K. 2021. Interaktivni urbanizam: iskustva razvoja i primene on-lajn platforme za izgradnju znanja i kapaciteta za dijalog. U: Jevtić, A., Drašković, B. ur. Međunarodna konferencija 17. letnja škola urbanizma i upravljanja geoprostornim podacima: Iskustva i perspektive urbanističkog planiranja. Vrnjačka Banja: Udruženje urbanista Srbije, 91-98.

Milovanović Rodić, D., Slavković, Lj., Maruna, М. ur. 2021. U potrazi za javnim interesom: dometi urbanizma. Beograd: Univerzitet u Beogradu Arhitektonski fakultet.

Nedović Budić, Z., Djordjević, D., Dabović, T. 2011. The mornings after . . . Serbian spatial planning legislation in context. European Planning Studies, 19(3), 429−455, doi: https://doi.org/10.1080/09654313.2011.548448.

North, D. C. 1990. Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge: Cambridge University Press.

Perić, A. 2020. Citizen Participation in Transitional Society: The Evolution of Participatory Planning in Serbia. In Lauria M., Schively Slotterback, C. Eds. Learning from Arnstein’s Ladder: From Citizen Participation to Public Engagement. New York: Routledge Press, 91-109.

Perić, A., Maruna, M. 2022. Post-socialist discourse of urban megaproject development: From “City on Water” to “Belgrade Waterfront”. Cities, 130, 103876, doi: https://doi.org/10.1016/j.cities.2022.103876.

Petrović, M. 2009. Transformacija gradova: Ka depolitizaciji urbanog pitanja. Beograd: Institut za sociološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu.

Petrović, M. 2012. Pretpostavke novog modela upravljanja okruženjem. Sociologija, LIV(1), 87-104, doi: https://doi.org/10.2298/SOC1201087P.

Radovanović, K., Milovanović Rodić, D., Graovac, A., Slavković, Lj., Jerinić, J., Maruna, M., Đokić, J. 2022. Razmere e-prostora: ima li mesta za javnost? Kritička analiza Predloga koncepta politike o reformi e-Prostora i reformi prostornog i urbanističkog planiranja u RS. U: Jevtić, A., Drašković, B. ur. Međunarodna konferencija 18. letnja škola urbanizma i održivog razvoja. Beograd: Udruženje urbanista Srbije, 229-238.

Radovanović, K., Slavković, Lj., Jerinić, J., Graovac, A., Đokić, J. 2022. Javna sprava o Konceptu politike o reformi e-Prostora - koncept politike o reformi prostornog i urbanističkog planiranja u RS. Beograd: Nova planska praksa.

Ristanović, D., Gagić, N. 2022. Učešće javnosti i borba protiv korupcije u prostornom i urbanističkom planiranju: Priručnik za nevladine organizacĳe i aktiviste. Beograd: RERI – Regulatorni institut za obnovljivu energiju i životnu sredinu.

Slavković, Lj., Đokić, J., Radovanović, K., Graovac, A. 2022. Rani javni uvid u Generalni urbanistički plan Beograda GUP 2041. Beograd: Nova planska praksa.

Slavković, Lj., Graovac, A., Đokić, J., Radovanović, K. 2021. Javnost na distanci - demokratija u krizi: analiza planskih procedura u periodu pandemije. Beograd: Nova planska praksa.

Slavković, Lj., Maruna, M., Milovanović Rodić, D., Radovanović, K. 2020. Ka kolaborativnom upravljanju razvojem grada: interaktivni urbanizam. Beograd: Centar za kulturnu dekontaminaciju.

Službeni glasnik Republike Srbije. 31/2015. Strategija reforme javne uprave u Republici Srbiji za period 2015-2017. Beograd: JP „Službeni glasnik”.

Službeni glasnik Republike Srbije. 98/2006. Ustav Republike Srbije. Beograd: JP „Službeni glasnik”.

Službeni list grada Beograda. 11/2016. Generalni urbanistički plan Beograda. Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 110/2019. Plan generalne regulacije sistema zelenih površina Beograda. Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 20/2016. Plan generalne regulacije građevinskog područja sedišta jedinice lokalne samouprave – Grad Beograd, celine I – XIX. Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 27/2003. Generalni plan Beograda. Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 27/2022. Izmene i dopune Plana generalne regulacije građevinskog područja sedišta jedinice lokalne samouprave – Grad Beograd (celine I – XIX)-(I faza-2. etapa). Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 62/2014. Izmene Plana mesta za postavljanje plovila na delu obale i vodnog prostora na teritoriji grada Beograda (I faza). Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 63/2009. Izmene i dopune Generalnog plana Beograda 2021- Faza 2 (Izmena i dopuna GP 2/2006). Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 70/2014. Izmene i dopune Generalnog plana Beograda 2021. Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 9/2023. Plan detaljne regulacije za izgradnju pešačko-biciklističke veze između ulica Omladinskih brigada i Ade Ciganlije, gradske opštine Novi Beograd i Čukarica. Beograd. JP „Službeni list”.

Službeni list grada Beograda. 25/2005. Izmene i dopune Generalnog plana Beograda. Beograd. JP „Službeni list”.

Trkulja, S. 2021. Demistifikacija planiranja. Available at: http://interaktivniurbanizam.com/obuka-demistifikacija-planiranja/ [pristupljeno: 22.11.2023]

Vujošević, M., Petovar, K. 2010. Evropski planski diskurs i obnavljanje evropskog prostornog planiranja održivog razvoja: nekoliko pouka za jednu zemlju u tranziciji (Srbiju). Sociologija i prostor, 48(187) (2), 173−195.

Zeković, S. i M. Vujošević (2018) Uticaj kontekstualnih faktora na politiku građevinskog zemljišta i urbanog razvoja u Srbiji, U: Bolay J.C., Maričić, T., Zeković, S. Ur. Podrška procesu urbanog razvoja. Lausanne/Beograd : EPFL&IAUS, 28−56.