Ispitivanja biljaka roda Heracleum autohtonih za jugoistočnu Evropu - u potrazi za novim prirodnim lekovitim sirovinama

Sažetak

Značaj farmakognozijskih studija na do sada neispitivanim ili nedovoljno ispitivanim samoniklim biljkama konstantno raste s obzirom na sve veće potrebe farmaceutske industrije za novim bioaktivnim izolatima, uključujući i etarska ulja i ekstrakte. U skladu sa tim, sprovedeno je opsežno istraživanje svih devet taksona roda Heracleum L. (Apiaceae) (od kojih su tri endemična), sa područja Srbije, Crne Gore, Severne Makedonije i Slovenije (60 uzoraka različitih biljnih organa sakupljanih sa 14 lokaliteta u periodu od 2009-2016. god.). Biljke ovog roda (mečje šape) dobile su latinski naziv po antičkom heroju Heraklu, kako zbog svog habitusa, tako i zbog primene u narodnoj medicini u lečenju različitih bolesti. Takođe, neke od njih bile su glavni sastojak boršča, tradicionalnog jela u zemljama istočne Evrope. Interesantne su zbog širokog spektra metabolita: od komponenti etarskih ulja, kumarina, flavonoida, fenolkarboksilnih kiselina, triterpena i fitosterola, sve do nekih specifičnih masnih kiselina. Ispitivanje navedenih sekundarnih i primarnih metabolita ovih taksona sprovedeno je uz korišćenje savremenih hromatografskih i spektroskopskih tehnika (GC-FID-MS, LC-MS i NMR). U slučaju 35 odabranih etarskih ulja ispitivane su i antimikrobna, citotoksična i/ili antioksidantna aktivnost. Utvrđeno je da su proučavane biljke potencijalno novi izvori jedinjenja od značaja ne samo za farmaceutsku, već i za kozmetičku, prehrambenu i hemijsku industriju. Za komponente etarskih ulja i furanokumarine ustanovljeno je multivarijantnom statističkom analizom da imaju i hemosistematski  značaj. Rezultati ispitivanja farmakoloških aktivnosti etarskih ulja ukazali su na njihovu važnost kao potencijalno novih lekovitih biljnih sirovina, uz uslov poštovanja ustanovljenih maksimalnih dozvoljenih dnevnih unosa za ona etarska ulja u kojima su detektovani furanokumarini.