Vrste roda Hieracium s. str. sa Balkanskog poluostrva: sekundarni metaboliti i farmakološki potencijal

Sažetak

Rod Hieracium L. s. str. (jastrebnik, runjavica) (Asteraceae) je jedan od najvećih i sistematski najsloženijih rodova skrivenosemenica. Tradicionalna klasifikacija roda je pored podroda Hieracium uključivala, između ostalog, i podrod Pilosella, koji prema savremenoj klasifikaciji ima status roda. Za pojedine vrste roda Hieracium s. str. je zabeležena primena u narodnoj medicini kod različitih poremećaja respiratornog, gastrointestinalnog, urogenitalnog trakta i kod nekih kožnih bolesti. Sprovedeno je istraživanje 28 vrsta sa Balkanskog poluostrva, od kojih je najveći broj sakupljen na planini Durmitor (Crna Gora), na kojoj je konstatovan najveći diverzitet taksona roda. U nadzemnim delovima biljaka u cvetu ustanovljena je kompozicija sekundarnih metabolita od značaja za farmaciju - flavonoida, fenolkarboksilnih kiselina, seskviterpenskih laktona i triterpena, i multivarijantnom statističkom analizom pokazan i njihov hemosistematski značaj. Izolovanje odgovarajućih metabolita izvršeno je primenom hromatografije u koloni i semi-preparativne tečne hromatografije (LC-MS), identifikacija primenom masene spektrometrije, NMR spektroskopije i refraktometrije, a uporedna kvalitativna i kvantitativna analiza ekstrakata primenom LC-MS ili gasne hromatografije (GC-FID-MS). Seskviterpenski laktoni su u svih 28 vrsta identifikovani po prvi put, od kojih su tri do sada neopisani konjugati sa prolinom. Konjugati seskviterpenskih laktona sa aminokiselinama su inače vrlo retki u prirodi i do sada su identifikovani samo u nekoliko vrsta drugih rodova familije Asteraceae. Rezultati dobijeni ispitivanjem farmakološke aktivnosti (in vitro antioksidantne, antimikrobne, citotoksične, antiholinesterazne, i in vivo antihiperalgezijske i antiedematozne), kao i rezultati ispitivanja bezbednosti primene za odabrane, hemijski okarakterisane ekstrakte i/ili sekundarne metabolite ukazali su na lekoviti potencijal ispitivanih biljaka i opravdanost daljih istraživanja u cilju iznalaženja novih prirodnih lekovitih sirovina.