- Reč gostujućeg urednika
Biomarkeri – merljivi biomolekuli u telesnim tečnostima – koriste se kao indikatori zdravlja i bolesti. Određivanje njihove koncentracije u kliničkoj praksi služi za postavljanje dijagnoze i praćenje efekata terapije, odnosno stanja pacijenata. Biomarkeri su osnovni alati medicine zasnovane na dokazima, a njihovo određivanje i praćenje omogućavaju efikasno lečenje. Laboratorijska medicina zasnovana na dokazima omogućava dalji razvoj ideala savremene medicine – personalizovanu medicinu. Na osnovu koncentracije određenih specifičnih i osetljivih biomarkera kliničari donose odluke koje omogućavaju najbolji klinički ishod za svakog pacijenta. Doprinos biohemijskih laboratorija (rutinskih i istraživačkih), odnosno biohemičara koji rade u njima na procesu razvoja, upotrebe i analize biomarkera, od presudnog je značaja. S obzirom na to da je poslednjih decenija ubrzan razvoj biomarkera sa ciljem razvoja preciznijih, tačnijih i osetljivijih pokazatelja bolesti, odnosno delovanja terapije, veliki je broj kako istraživanja, tako i novih biomarkera koji su već uvedeni ili se radi na njihovom uvođenju u kliničku praksu. Najnovija pandemija – COVID-19 – učinila je jasnom potrebu za brzim razvojem novih biomarkera i podigla na pijedestal dijagnostike rad biohemijskih laboratorija, kao i njihovu sposobnost da se prilagode novim potrebama i uvedu nove laboratorijske metode i tehnike, a sa druge strane ukazala je na značaj rutinskih parametara koji su deo standardne laboratorijske prakse. Zbog toga sam smatrala potrebnim da se nakon određenog broja godina napravi presek aktuelnih dešavanja u svetu biomarkera. Pred vama je 12 radova iz nekoliko različitih oblasti medicine: endokrinologije, lipidologije, koronarne bolesti, dijabetesa, metabolizma vitamina D, starenja, multiple skleroze, gojaznosti i COVID-19.
U revijskom radu Antonić T. i saradnika opisuju se prednosti i nedostaci različitih laboratorijskih testova koji sе koriste za postavljanje dijagnoze autonomne sekrecije kortizola kod pacijenata sa adrenalnim incidentalomima. Originalni rad Zeljković A. i saradnika je obradio temu koncentracije dva oblika vitamina D u krvi (25(OH)D and 24,25(OH)2D, kao i njihovog odnosa) kod zdravih osoba i njihove veze sa lipidnim statusom. Vujčić S. i saradnici su u svom revijskom radu posvećenom dislipidemiji u dijabetesu diskutovali o značaju određivanja standardnog lipidnog profila, kao i novih lipidnih biomarkera, u proceni rizika za razvoj jedne od najtežih komplikacija dijabetesa, dijabetičnog stopala. Klisić i saradnici su dali pregled nekoliko rutinskih hematoloških biomarkera i njihovih indeksa, na kojima je u poslednje vreme fokus velikog broja istraživačkih grupa, zbog njihovog prediktorskog potencijala kod pacijenata sa tipom 2 dijabetes melitusa. Leposavić G. i Stojić-Vukanić Z. su u svom preglednom članku razmatrale temu hronične inflamacije koja karakteriše proces starenja i probleme vezane za pronalaženje i uvođenje biomarkera ovog stanja u kliničku praksu. Revijski rad Michaličkove D. i saradnika se bavio pregledom nekoliko validiranih, klinički korisnih molekularnih biomarkera multiple skleroze, kao i nekoliko novih markera koji su još uvek u fazi istraživanja. Guzonjić A. i saradnici su razmatrali dužinu telomera leukocita kao novog biomarkera biološke starosti i različitih bolesti. U svom revijskom radu, Gjorgieva Ackova D. i saradnici su analizirali upotrebu biljnih bioaktivnih jedinjenja u prevenciji i lečenju COVID-19. Perović-Blagojević I. i saradnici su analizirali ulogu rutinskih biomarkera u dijagnostici i praćenju toka bolesti kod odraslih i pedijatrijskih pacijenata sa COVID-19. Petković A. i koautori su dali pregled nekodirajućih RNK kao potencijalnih biomarkera koronarne arterijske bolesti. Vuković-Dejanović V. i saradnici su u svom originalnom radu izneli analizu nekoliko novih inflamatornih biomarkera kardiovaskularnih bolesti i posebno uticaja terapije statinima na koncentracije ovih biomarkera.
Na pruženoj mogućnosti da moje kolege, saradnici i ja iskažemo svoje stavove prema trenutnom statusu najnovijih biomarkera različitih najčešćih bolesti savremenog doba i da ujedno damo literaturni pregled njihove biohemije, srdačno se zahvaljujem Uredništvu Arhiva za farmaciju.
Gostujući urednik
Dr sc. Jelena Kotur-Stevuljević, redovni prof.
Univerzitet u Beogradu – Farmaceutski fakultet
Katedra za medicinsku biohemiju