GENESIS OF HOLOCAUST HISTORY POLITICS – CASE STUDY: REPUBLIC OF SERBIA 1945-2020
Abstract
The ways of preserving and transferring the memory of the Holocaust committed in Yugoslavia in general, and especially within the German military-occupation zone "Serbia", have been the subject of analysis by numerous research projects. Most of the mentioned projects studied the period from the end of Second World War, until the first decade of the XXI century, while a negligible number of scholars attempted to theoretically frame the researched phenomenon. For this reason, the article tries to, through the analysis of the Holocaust history politics practiced by the Republic of Serbia during the period from 1945 to 2020, update the previous research on this topic as well as point out the stages in the mentioned politics genesis in order to conceptually frame them and offer for them preliminary explanations. Looking at the Holocaust history politics of the Republic of Serbia, i.e. its institutional practices, through the theoretical framework of memory studies, the research findings are based on the content analysis of documents published by prominent institutional actors during the aforementioned period. In particular, the documents and publications of the Federal Association of Fighters of the National Liberation War (SUBNOR), the Museum of Genocide Victims and the "Staro Sajmište" Memorial Center are analyzed, as well as documents from other relevant bodies and state institutions. Based on the available documents analysis and a review of scientific literature, the paper advocates the thesis of the existence of three phases within the Serbia’s Holocaust history politics genesis, which are characterized by special tendencies (conditioned by social frameworks) when it comes to preserving and transferring the memory of the genocide committed against the Jewish communities of the German military-occupation zone "Serbia". The first phase represents the period 1945-1991 when the abstraction and leveling of the Holocaust victims is the norm. The second phase covers the period 1991-2011, during which the explicit naming of Holocaust victims occurs, but also their intertwining with Serbian and Roma victims. During the third phase (2011-2020), the explicit naming of the Jewish victims of the Holocaust as well as the Roma victims of Samudaripen persists, on the one hand, while at the same time striving for their (institutional) separation from the victims of the genocide committed against the Serbian people. The political landscape has significantly influenced how this history is remembered and commemorated, often reflecting broader regional and global contexts as well as their respective narratives about the Holocaust.
References
Asman, Alaida. 2011. Duga senka prošlosti: kultura sećanja i politika povesti. Beograd: Biblioteka XX vek.
Byford, Jovan. 2011. Staro sajmište: mesto sećanja, zaborava i sporenja. Beograd: Beogradski centar za ljudska prava.
Byford, Jovan. 2018. „Put do srpskog ’Yad Vashema’: Manipulacije povijesti logora Sajmište i Jasenovac.” U Jasenovac – manipulacije, kontroverze, povijesni revizionizam, ur. Andriana Benčić, Stipe Odak i Danijela Lucić, 87–110. Jasenovac: Javna ustanova Spomen područje Jasenovac.
Council of the Israel Academy [Council]. 2020. „Report on the State of Holocaust Studies in Research Universities and Colleges in Israel.” The Israel Academy of Sciences and Humanities. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://www.academy.ac.il/Index3/Entry.aspx?nodeId=842&entryId=21248.
Cvetković, Dragan. 2021. Od Topovskih šupa do Sajmišta: kvantitativna analiza holokausta u okupiranoj Srbiji. Beograd: Muzej žrtava genocida.
Ćulibrk, Jovan. 2011. Istoriografija Holokausta u Jugoslaviji. Beograd: Pravoslavni bogoslovski fakultet Univerziteta, Institut za teološka istraživanja: Fakultet bezbednosti Univerziteta.
Dragićević Šešić, Milena, i Rogač Mijatović, Ljiljana. n.d. „Od sporne prošlosti do zanemarene sadašnjosti: kulturna politika sećanja beogradskog Starog sajmišta.” Protiv zaborava. Poslednji pristup 27. jun 2024. http://www.protivzaborava.com/wallpaper/od-sporne-proslosti-do-zanemarene-sadasnjosti-kulturna-politika-secanja-beogradskog-starog-sajmista/.
Đerić, Gordana. 2010. Prošlost u sadašnjosti: prilozi prenosu sećanja kroz vreme. Beograd: Institut za filozofiju i društvenu teoriju.
Đurić Mišina, Veljko. 2021. Četvrt veka Muzeja žrtava genocida. Beograd: Muzej žrtava genocida.
Ester.rs. n.d. „Mapa okupacije i podele Srbije 1941. godine.”. Ester.rs. Poslednji pristup 23. jun 2024. https://ester.rs/istorijski-kontekst/staro-sajmiste/okupirana-srbija/.
Frei, Norbert. 2002. Adenauer’s Germany and the Nazi Past. The Politics of Amnesty and Integration, New York: Columbia University Press.
Halbwachs, Maurice. 1950. The Collective Memory. New York: Harper & Row.
Hilberg, Raul. 1961. The Destruction of the European Jews. London: W. H. Allen & Co. LTD.
Hobsbaum, Erik. 1996. Nacije i nacionalizam od 1780. Program, mit, stvarnost. Beograd: Filip Višnjić.
Ilić, Dragoslav. 2022. Žrtve logora na Beogradskom sajmištu prema Anketi SUBNOR-a BiH iz 1961. Banja Luka: Republički centar za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica.
International Holocaust Remembrance Alliance, n.d. „Serbia.” International Holocaust Remembrance Alliance. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://holocaustremembrance.com/countries/serbia.
International Holocaust Remembrance Alliance. 2020. “Statement. IHRA Chair commend passing of law to protect Staro Sajmište.” International Holocaust Remembrance Alliance. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://holocaustremembrance.com/statements/ihra-chair-protect-staro-sajmiste.
International Holocaust Remembrance Alliance. n.d. “Safeguarding Sites. Staro Sajmište.” International Holocaust Remembrance Alliance. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://holocaustremembrance.com/explore-safeguarding-sites/staro-sajmiste#learn-about-risks-to-sites-and-their-solutions.
Karge, Hajke. 2014. Sećanje u kamenu – okamenjeno sećanje? Beograd: Biblioteka XX vek.
Kasapović, Mirjana. 2019. „Povijest, povijesni revizionizam i politike povijesti.” Časopis za suvremenu povijest 51 (3): 939–960. uri: https://hrcak.srce.hr/230076.
Kuljić, Todor. 2006. Kultura sećanja: teorijska objašnjenja upotrebe prošlosti. Beograd: Čigoja štampa.
Macdonald, David Bruce. 2002. Balkan Holocaust? Serbian and Croatian Victim-Centred Propaganda and the War in Yugoslavia. Manchester: Manchester University Press.
Manojlović Pintar, Olga i Aleksandar Ignjatović. 2008. „Prostori selektovanih memorija: Staro Sajmište u Beogradu i sećanje na Drugi svetski rat.” U Kultura sjećanja: 1941. Povijesni lomovi i svladavanje prošlosti, ur. Sulejman Bosto, Tihomir Cipek i Olivera Milosavljević, 95–112. Zagreb: Disput.
Matić, Veran. 2018. „Kada će Srbija dobiti Memorijalni centar Staro Sajmište?” b92. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://www.b92.net/o/info/moj_ugao/index?yyyy=2018&mm=07&dd=19&nav_category=166&nav_id=1421000.
Memorijalni centar „Staro Sajmište” [MC Staro Sajmište], Informator o radu, 21. mart 2023, Beograd.
Memorijalni centar „Staro Sajmište” [MC Staro Sajmište], Statut Memorijalnog centra „Staro Sajmište” br. 1/2022, 30. mart 2022, Beograd.
Memorijalni centar Staro Sajmište. 2022. „Statut i pravilnici. Statut.” Memorijalni centar Staro Sajmište. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://memorijalnicentar.rs/wp-content/uploads/2022/12/Statut.pdf.
Memorijalni centar Staro Sajmište. 2023. „Informator. Informator o radu.” Memorijalni centar Staro Sajmište. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://memorijalnicentar.rs/wp-content/uploads/2023/03/Informator-o-radu-1.pdf.
Milosavljević, Olivera. 2006. Potisnuta istina: kolaboracija u Srbiji 1941–1944. Beograd: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji.
Mirković, Jovan, ur. 2008. Izraelsko-srpska naučna razmena u proučavanju holokausta: zbornik radova sa naučnog skupa, Jerusalim – Jad Vašem, 15–20. jun 2006. Beograd: Muzej žrtava genocida.
Mirković, Jovan. 2005. Objavljeni izvori i literatura o jasenovačkim logorima. Beograd: Muzej žrtava genocida. Poslednji pristup 27. jun 2024. http://www.muzejgenocida.rs/images/izdanja/Mirkovic,%20Jovan,%20Objavljeni%20izvori%20i%20literatura%20o%20jasenovackim%20logorima,%20Beograd-Banja%20Luka%202000,%20556%20(EI%202005).pdf.
Muzej žrtava genocida [MŽG], Statut Muzeja žrtava genocida br. 2-1002/2023, 28. decembar 2023, Beograd.
Muzej žrtava genocida. n.d. „Propisi. Statut Muzeja Žrtava genocida.” Muzej žrtava genocida. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://www.2.muzejgenocida.rs/dokumenti/propisi.
Nikolić, Kosta. 2003. Prošlost bez istorije. Polemike u jugoslovenskoj istoriografiji 1961–1991. Beograd: Institut za savremenu istoriju.
Popović, Dragan. 2024. „Promene u politici istorije i kulture sećanja u Evropi – slučaj Srbija 1980–1990.” Univerzitet u Beogradu: Filozofski fakultet.
Savet za negovanje tradicija NOB-a [Savet], Sednica Saveta za negovanje tradicija NOB-a pri Saveznom odboru SUBNOR-a, 29. maj 1964, Beograd.
Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije [SUBNOR], Kongres Saveza udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije, 29. jun–1. jul 1961, Beograd.
Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije [SUBNOR], Materijali Petog kongresa SUB NOR, 28–30. septembar 1965, Beograd: NIU „Četvrti jul”.
Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije [SUBNOR], Preporuke međurepubličkog savetovanja o problemima zaštite i podizanja spomenika revolucije, 25–26. april 1969, Beograd.
Stipić, Davor. 2021. „Odnos prema Holokaustu u Jugoslaviji 1945–1991.” Doktorska disertacija. Univerzitet u Beogradu: Filozofski fakultet.
Stojanović, Dubravka. 2023. Prošlost dolazi: promene u tumačenjima prošlosti u srpskim udžbenicima istorije 1913–2021. Beograd: Biblioteka XX vek.
Subotić, Jelena. 2019. Yellow Star, Red Star. Holocaust Remembrance after Communism. Ithaca: Cornell University Press.
Tanjug. 2014. „Imenovana komisija za Memorijalni kompleks ’Staro Sajmište’.” Blic. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://www.blic.rs/vesti/beograd/imenovana-komisija-za-memorijalni-kompleks-staro-sajmiste/bwy09d4.
Vasić, Marta. 2019. „Da li smo blizu rešenja za Staro Sajmište? Veran Matić i Stefan Radojković.” Talas.rs. Poslednji pristup 27. jun 2024. https://talas.rs/2019/09/04/da-li-smo-blizu-resenja-za-staro-sajmiste/.
Weinberg, Gerhard L. 2008. „Two Separate Issues? Historiography of World War II and the Holocaust.” In Holocaust Historiography in Context. Emergence, Challenges, Polemics and Achievements, eds. David Bankier and Dan Michman, 379–401. Jerusalem: Yad Vashem.
Zakon o državnim i drugim praznicima u Republici Srbiji [Zakon o državnim praznicima], „Službeni glasnik Republike Srbije.”, br. 92/2011.
Zakon o izmenama i dopunama zakona o kulturi [Zakon o kulturi], „Službeni glasnik Republike Srbije.”, br. 6/2020.
Zakon o Memorijalnom centru „Staro Sajmište” [Zakon o Starom Sajmištu], „Službeni glasnik Republike Srbije”, br. 15/2020.
Zakon o osnivanju Muzeju žrtava genocida [Zakon MŽG], „Službeni glasnik Republike Srbije.”, br. 49/1992.
Zakon o otklanjanju posledica oduzimanja imovine žrtvama holokausta koje nemaju živih zakonskih naslednika [Zakon o otklanjanju posledica], „Službeni glasnik Republike Srbije.”, br. 13/2016.
Živković, Marko. 2000. “The Wish to be a Jew: The Power of the Jewish Trope in the Yugoslav Conflict.” Cahiers de l’Urmis 6 (2000): 69–84. doi: 10.4000/urmis.323.
