ZNAČAJ PASTEROVOG ZAVODA U NOVOM SADU ZA PREVENCIJU I SUZBIJANJE BESNILA U REPUBLICI SRBIJI
Sažetak
Besnilo je smrtonosna zoonotska bolest, koja se javlja u više od 150 zemalja i predstavlja javnozdravsteveni problem za više od tri milijarde ljudi u svetu. U Evropi je besnilo kod životinja prisutno u Ukrajni, Belorusiji, Poljskoj, Moldaviji, Rusiji i Rumuniji, a pojedinačni slučajevi su prisutni i u drugim zemljama. Najveći broj slučajeva humanog besnila je prisutan u Aziji i Africi. Cilj ovog preglednog rada je bio da se predstavi značaj Pasterovog zavoda u Novom Sadu za suzbijanje i prevenciju besnila u Republici Srbiji. Podaci za ovaj rad su prikupljeni iz različitih baza podataka (Web of Science, PubMed, Google Scholar), biltena itd. Pasterov zavod u Novom Sadu je Nacionalna referentna zdravstvena ustanova za besnilo u Republici Srbiji. Sve delatnosti potrebne u borbi protiv besnila su zastupljene u okviru ove ustanove: pružanje antirabične zaštite ljudima ugroženim od besnila primenom vakcine protiv besnila sa kulture ćelija i humanog antirabičnog imunoglobulina (HRIG), preventivna imunizacija visokorizične populacije, pružanje stručno-metodološke pomoći i stručni nadzor nad radom 27 antirabičnih stanica (ARS) u Republici Srbiji, snabdevanje HRIG-om i vakcinom protiv besnila svih ARS, utvrđivanje doktrinskih i stručno-medicinskih stavova iz oblasti antirabične zaštite, praćenje kretanja besnila, izrada izveštaja i obaveštavanje ARS i organa vlasti o svakom registrovanom slučaju besnila u zemlji, predlaganje i sprovodjenje mera za njegovo suzbijanje, dijagnostika besnila u okviru nacionalne referentne laboratorije za besnilo, kontrola postignutog imuniteta nakon imunizacije ljudi i životinja. Regionalni projekat oralne vakcinacije lisica protiv besnila se od 2010. godine sprovodi na teritoriji Republike Srbije, a od 2011. godine monitoring uspešnosti vakcinacije. U Republici Srbiji, urbano besnilo je eliminisano 1980. godine, kao i poslednji slučaj humanog besnila na teritoriji pokrajine Kosovo i Metohija, dok je poslednji slučaj silvatičnog besnila lisica u Srbiji registrovan 2018. godine. U cilju eradikacije besnila neophodna je sinhronizovana aktivnost zdravstvene i veterinarske službe, kao i saradnja na lokalnom, nacionalnom i internacionalnom nivou.
Reference
Milojević V. Pasterov zavod u Nišu: 1900-1985. 1st ed. Niš: Zavod za zaštitu zdravlja; Naučno društvo za istoriju zdravstvene kulture Srbije; Medicinski fakultet; Prosveta; 1990.
Stojanović M, Mušović D, Milošević Z, Nikić D, Vučić M, Višnjić A, et al. Razvoj preventivne delatnosti u Nišu i na jugu Srbije sa posebnom ulogom Kraljevskog vojnog Pasterovog zavoda, prvog na Balkanu. Vojnosanit Pregl. 2009;66(8):675-8.
Lalošević D, Stankov S, Vranješ N, Bali-Miletić A, Bulović G, Zeković M, et al. Memorial of 95 years of Pasteur Institute in Novi Sad. Novi Sad: 2016. ISBN 978-86-918883-1-2.
Banović P, Mijatović D, Simin V, Vranješ N, Meletis E, Kostoulas P, et al. Real-world evidence of rabies post-exposure prophylaxis in Serbia: Nation-wide observational study (2017-2019). Travel Med Infect Dis. 2024;58:102697. doi: 10.1016/j.tmaid.2024.102697.
Haradanahalli RS, Banerjee R, Kalappa MS, Narayana A, Annadani RR, Bilagumba G. Safety and immunogenicity of rabies vaccine as 4-dose Essen intramuscular regimen for post-exposure prophylaxis: A non-randomized, comparative controlled study. Hum Vaccin Immunother. 2021;17(8):2554-9. doi: 10.1080/21645515.2021.1883388.
Rupprecht CE, Briggs D, Brown CM, Franka R, Katz SL, Kerr HD, et al. Use of a reduced (4-dose) vaccine schedule for postexposure prophylaxis to prevent human rabies: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices. MMWR Recomm Rep. 2010;59(RR-2):1-
Kaye AD, Perilloux DM, Field E, et al. Rabies vaccine for prophylaxis and treatment of rabies: A narrative review. Cureus. 2024;16(6):e62429. doi: 10.7759/cureus.62429.
Human rabies prevention—United States, 1999. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR Recomm Rep. 1999;48(RR-1):1-21. Erratum in: MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 1999;48(1):16.
Kessels JA, Recuenco S, Navarro-Vela AM, Deray R, Vigilato M, Ertl H, et al. Pre-exposure rabies prophylaxis: A systematic review. Bull World Health Organ. 2017;95(3):210-9. doi: 10.2471/BLT.16.173039.
Stankov S, Vujin D, Simin V, Lazarević Ivanc Lj, Stojadinović G, et al. Validacija brzog testa inhibicije fluorescentnih fokusa na antirabična antitela. MD. 2010;2(4):283-9.
Vujin D. Ispitivanje uticaja rase pasa na razvijanje imuniteta protiv besnila nakon vakcinacije. Novi Sad: Univerzitet u Novom Sadu; 2024. [cited 2025 Jan 4]. Available from: https://nardus.mpn.gov.rs/handle/123456789/22992.
Rupprecht CE, Fooks AR, Abela-Ridder B, World Health Organization. Laboratory techniques in rabies, Volume 1. 2018. [cited 2025 Jan 8]. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/9789241515153.
Corona TF, Böger B, Rocha TCD, Svoboda WK, Gomes EC. Comparative analysis of Mouse Inoculation Test and Virus Isolation in Cell Culture for rabies diagnosis in animals of Parana, Brazil. Rev Soc Bras Med Trop. 2018;51:39-43.
El-Sayed A. Advances in rabies prophylaxis and treatment with emphasis on immunoresponse mechanisms. Int J Vet Sci Med. 2018;6(1):8-15. doi: 10.1016/j.ijvsm.2018.05.001.
Singh R, Singh KP, Cherian S, Saminathan M, Kapoor S, Reddy GBM, et al. Rabies – epidemiology, pathogenesis, public health concerns and advances in diagnosis and control: A comprehensive review. Vet Q. 2017;37(1):212-51. doi: 10.1080/01652176.2017.1343516.
Santrač MV. Epizootiološke karakteristike bjesnila u Republici Srpskoj u periodu od 1995. do 2001. godine [Magistarska teza]. Beograd: Univerzitet u Beogradu; 2004.
Haupt W. Rabies—risk of exposure and current trends in prevention of human cases. Vaccine. 1999;17(13-14):1742-9. doi: 10.1016/s0264-410x(98)00447-2. PMID: 10194833.
Lojkić I, Šimić I, Bedeković T, Krešić N. Current status of rabies and its eradication in Eastern and Southeastern Europe. Pathogens. 2021;10(6):742. doi: 10.3390/pathogens10060742.
Natesan K, Isloor S, Vinayagamurthy B, Ramakrishnaiah S, Doddamane R, Fooks AR. Developments in rabies vaccines: The path traversed from Pasteur to the modern era of immunization. Vaccines. 2023;11(4):756. doi: 10.3390/vaccines11040756.
Salahuddin N, Gohar MA, Baig-Ansari N, et al. Analysis of human rabies deaths reported at two hospitals in Karachi, Pakistan: a call to save lives by reforming rabies prevention. Trans R Soc Trop Med Hyg. 2023;0:1–6. doi:10.1093/trstmh/trad004.
Salahuddin N, Gohar MA, Baig-Ansari N, et al. How a private organization in Pakistan initiated One Health Project to eliminate. IJID One Health. 2023;11:100011. doi:10.1016/j.ijidoh.2023.100011
Dascalu MA, Wasniewski M, Picard-Meyer E, Servat A, Daraban Bocaneti F, Tanase OI, Velescu E, Cliquet F. Detection of rabies antibodies in wild boars in north-east Romania by a rabies ELISA test. BMC Vet Res. 2019;15(1):466. doi: 10.1186/s12917-019-2209-x. PMID: 31864363; PMCID: PMC6925894.
Maksimović Zorić J, Milićević V, Veljović L, Petrović T, Valčić M, Plavšić B, et al. Besnilo—epizootiološka situacija na teritoriji Srbije i zemalja u okruženju od 2006. do 2012. godine. Veterinarski glasnik. 2013;67(5-6):377-94. doi: 10.2298/VETGL1306377M.
Stankov S, Lalošević D, Fooks AR. History of Rabies Incidence and Rabies Control in Serbia in Support of the Zero by 2030 Campaign to Eliminate Dog-Mediated Human Rabies. Viruses. 2021;14(1):75.
WHO Rabies Bulletin Europe—Rabies Information System of the WHO Collaboration Centre for Rabies Surveillance and Research. 2024 [cited 2025 Jan 9]. Available from: http://www.who-rabies-bulletin.org/Queries/Surveillance.aspx.
Calistri P, Iannetti S, Danzetta ML, Narcisi V, Cito F, Di Sabatino D, et al. The components of ‘One World–One Health’ approach. Transbound Emerg Dis. 2013;60:4-13.
Gazibara D, Ključar M, Stojšić A, Mijatović D, Banović P. Stavovi zaposlenih o načinu upravljanja i organizovanja procesa rada u Zavodu za antirabičnu zaštitu—Pasterov zavod, Novi Sad. Zdravstvena zaštita. 2024;53(1):32-3. doi: 10.5937/zdravzast53-48128.